KEÇİLERİN ÜREMESİ
Eşeysel Olgunluk ve Damızlık Çağı: Dişi oğlaklar
açısından eşeysel olgunluk ya da ergenlik, üreme organlarının
gelişmesi sonucu olgunlaşmış yumurtayı oluşturması ve çiftleşme
isteği ya da kızgınlık göstermeleri durumudur. Dişi oğlakların
bu şekilde ilk kızgınlık gösterdikleri zaman ise eşeysel
olgunluk olarak adlandırılır. Dişi oğlaklar eşeysel olgunluk
yaşı, ırk, canlı ağırlık, besleme, kuzulama zamanı, yıl ve doğum
tipi gibi etmenlere bağlı olarak değişir. Genelde dişi oğlaklar,
ergin yaş ağırlığının yüzde 40–60’ ını kazandıkları zaman
ergenliğe ulaşırlar. Ay olarak ortalama ergenlik yaşı 5–7 ay
dolaylarındadır. Damızlıkta kullanma yaşı ise yerli ırklar için
15–18 ay, kültür ırkları için 8–9 ay olarak kabaca verilebilir.
Damızlıkta kullanma için ise ergin yaş ağırlığının %70-75’ne
ulaşılması yeterlidir.
Kızgınlık,
Çiftleşme ve Teke Katımı: Keçilerde kızgınlık süresi ortalama 24–48
saattir. Kızgınlık süresi, ırk, yaş, çiftleşme mevsimi dönemleri (baş,
orta ve son) ve tekenin uyarıcı etkisine göre ayrım gösterir. Keçilerde
yumurtlama, kızgınlık süresinin sonuna doğru şekillenir. Başka bir ifade
ile kızgınlığın oluşumundan 30–36 saat sonra olur. Keçilerde kızgınlık
belli zaman aralıklarıyla yinelenir (tekrarlanılır). Bu zaman sürecine
kızgınlık döngüsü denir. Keçilerde kızgınlık döngüsü uzunluğu 18–22 gün
arasındadır, ortalama 21 gün olarak kabul edilir. Kızgınlık döngüsü
uzunluğu yaş, ırk, çiftleşme mevsimi dönemi, besleme gibi etmenlere
bağlılık olarak değişir.
Keçilerde, yüksek seviyede
gebelik sağlamak için çiftleştirme kızgınlık süresinin ikinci yarısında
yapılmalıdır. Bu neden pratik olarak, sabah kızgınlık gösterenler akşam,
akşam kızgınlık gösteren dişiler sabah tekeye verilir.
Kızgın hayvanların
belirlenmesinde arama tekelerinden yararlanılabilir. Teke başına genç
tekelere 30–40 baş dişi, ergin tekelerde ise 50–70 baş dişi hesaplaması
uygundur.
Teke katımı, bölgelere göre
değişmekle birlikte günlerin kısalmaya başladığı ve kızgınlığın yoğun
olarak ortaya çıktığı sonbahar aylarında olur. Ülkemizde teke katımı iki
şekilde uygulanmaktadır. Entansif sürülerde uygulanan elden teke katımı
ve kontrolsüz sürülerde uygulanan serbest teke katımı şeklindedir. Son
dönemlerde küresel iklim değişikliğine bağlı olarak çiftleşme sezonunda
değişimler meydana gelmiştir. Bazı bölgelerde çiftleşme mevsimi ekim
başına kadar sarkmıştır.
Doğal veya serbest teke
katımı: En ilkel yöntem olup ekstansif yetiştiricilikte uygulanır. Bu
yöntemde 30–35 keçiye 1 ergin teke veya 15 keçiye 1 genç teke hesap
edilir.
Elden teke katım yöntemi:
Bu yöntemde önceden bir aşım planı hazırlanır ve hangi tekenin hangi
dişiyle çiftleştirileceği bilinir. Doğacak oğlakları anası ve babası
bilindiğinden ıslah çalışmaları yapmak olanaklı hale gelir. Tekeler bu
yöntemle daha az yıpranacağından teke başına 60–90 baş keçi ayrılabilir.
Çiftleşme sezonunda dikkat
edilmesi gereken en önemli konulardan biriside tekelerin damızlık vasfı
taşımasıdır. Genellikle genç, üreme kusuru olmayan tekeler tercih
edilmelidir. İklim koşulları, bakım ve besleme tekelerin performansını
direkt olarak etkilemektedir. Bu nedenle çiftleşme döneminden önce
tekeleri çok yağlandırmadan ek besleme yapmalı ve bu çiftleştirme
boyunca da devam edilmelidir. Çok yaşlı tekeler kullanılmamalıdır.
Ayrıca tekelerin atlamasını engelleyecek tırnak sorunları ya da
sakatlıklar dikkate alınmalıdır. Çok sıcaklık teke performansı ve sperma
kalitesini olumsuz yönde etkilemektedir. Bu nedenle çiftleştirme sabah
erken saatlerde ya da akşamüstü saatlerinde yapılmalıdır.
Gebelik: Keçilerde gebelik süresi ırka, yaşa, doğacak oğlağın
doğum tipi ve cinsiyetine ve enlem derecesine göre değişir. Örneğin
erken gelişen ve döl verimi yüksek keçi ırkları geç gelişenlerden ikiz
doğum yapanlar tek doğum yapanlardan tropik de yetişenler ılıman iklimde
yetişenlerden daha kısa süren gebelik sürelerine sahiptirler.
Keçilerde gebelik süresi 144–157
gün arasındadır, ortalama 5 ay olarak kabul edilir. Gebeliğin ilk 2
ayında hücre çoğalması çok hızlı olmakta, yavrunun rahim içerisinde
büyümesi ise 4. ve 5. aylarda
hızlanmaktadır. Bu nedenle bu dönemlerde keçilerin bakım ve beslenmesine
dikkat edilmelidir.
Keçilerde gebeliğin ilk
belirtisi kızgınlığın aşımdan sonra tekrarlanmayışıdır. Bu amaçla
keçilerde arasına katımdan 18–22 gün sonra arama tekesi konur. Gebe
kalmış keçi bir daha kızgınlık göstermez dolayısıyla tekeden kaçar.
Bunun dışında diğer belirtiler arasında dayanışmalarında meydana gelen
değişimler söylenebilir. Hayvan sakinleşir, çiftleşme isteği yok olur
daha sonra yem yeme isteği artar.
DERLEYEN:
Vet. Hek. Hüseyin
DEMİRTAŞ |