EN UYGUN
TOHUMLAMA ZAMANI (İNEK,KOYUN,KEÇİ ve KISRAK):
Suni tohumlamanın veya çift en uygun zamanının seçilmesi
normal gebelik oranı için zorunludur. Dış genital kanalında
spermatozoon hayatının uzunluğu spermatozoon kapasitasyonu,
ovumun döllenebilir hayat süresi daha önce tartışılmıştır.
Ancak bunların hepsi tohumlamanın zamanlanmasıyla
ilişkilidir. Çoğu türlerde dişi genital kanaldaki
spermatozoon ömrü yaklaşık 24 saat olarak kabul edilir.
Atlarda daha uzun olduğu bildirilmektedir.
Tavşanlarda spermatozoon kapasitasyonu aşağı yukarı 4
saat sürer. Diğer türlerde ise daha uzun süre gerekebilir.
Ovulasyondan kısa süre sonra kapasitasyona uğramış
spermatozoonla temas haline geldiğinde daha fazla hayatta
kalma şansına sahip olan ovum 8-12 saat kadar yaşayabilir.
Östrus siklusunun uzunluğu ve östrusun başlangıcı ile
ilişkili olan ovulasyon zamanı suni tohumlama zamanının
belirlenmesinde önemli bir rol oynar. Bu sınırlar
içerisinde kalarak türün her birisi için önemli tavsiyeler
verilecektir.
İneklerde En Uygun Tohumlama
Zamanı:
Östrusun başlangıcından ovulasyonun sonuna kadar kısa
zaman aralıklarıyla yapılan tohumlamalardan elde edilen
gebelik oranları gösterilmiştir. İyi bilinmesi gerekir ki
en iyi gebelik oranı yaklaşık olarak östrusun ortasından
hemen hemen östrusun sonuna kadar olan devrede tohumlanan
ineklerden elde edilir. Östrusun başlangıcına yakın
dönemde yapılan tohumlamalardan elde edilen gebelik
oranının oldukça düşük olarak bildirilmesinin sebebi
vakalarda ovulasyon zamanından önce spermatozoanın yaşama
kabiliyetini yitirmiş olmasıdır. Yine görülmektedir ki,
ovulasyondan önceki 6 saat veya daha az zaman içerisinde
yapılan tohumlamalar düşük gebelik oranı ile
sonuçlanmaktadır. Çoğu vakalarda spermatozoon
kapasitasyonu tamamlanmadan önce ovum yaşlanmış olabilir.
Tahmin edilen ovulasyonun meydana gelmesinden sonra
yapılan tohumlamalardan da bazı gebelikler elde
edilmektedir. Ancak bu gebeliklerin bir kısmı veya tamamı
ovulasyonların beklenenden çok daha sonra meydana
gelmesinden kaynaklanmaktadır.
Östrusta Olduğu ilk defa sabahleyin görülen ineklerin
aynı gün öğleden sonra tohumlanması pratik bir yöntemdir.
Kızgınlığı öğleden sonra görülen inekler ertesi gün
sabahleyin erken saatlerde tohumlanmalıdır. Öğle vaktinde
kızgınlığı teşhis edilen ineklerin aynı gün mümkün Olduğu
kadar geç saatlerde tohumlanması gerekir. Tohumlamaların
uygun zamanda yapılabilmesi için östrusun doğru teşhis
edilmesi zorunludur Günde 24 saat ahırda kalan inekler söz
konusu olduğu zaman östrusu teşhis etmek için günde bir
defa dışarıya çıkanlar % 5, iki defa dışarıya çıkarılanlar
ise % 6 oranında daha fazla gebe kalma oranına
sahiptirler.
Koyunlarda En Uygun Tohumlama
Zamanı:
En yüksek düzeyde gebelik oranı elde etmek için
koyunların ne zaman tohumlanacağı hakkında bilim adamları
hala hemfikir değildir Ostrusun başlangıcından sonraki
12-18 saatleri arasında bir defa tohumlama yapılması diğer
zamanlara göre daha fazla itibar görmektedir. Çoğu
araştırma sonuçlarına göre 24 saatte 2 ayrı tohumlama
yapılması hem gebelik hem de ikizlik oranını
artırmaktadır. Fakat çoğu araştırmacılar bu artışın daha
fazla zaman ve çabayı gerektirdiğini düşünmemektedir.
Keçilerde En Uygun Tohumlama
Zamanı:
Keçilerde östrus siklusunun uzunluğu çok değişken
olmakla birlikte bunların bazıları yorumlamadan dolayı
olabilir. Çünkü keçilerde östrus tam olarak teşhis
edilemez. En yaygın olarak bildirilen ostrus suresi
yaklaşık olarak 36 saattir Ovulasyon genellikle ostrusun
sona ermesinden birkaç saat sonra meydana gelmektedir.
Östnısun sonuna doğru veya östrusun sona ermesinden hemen
sonra tek bir tohumlama yapılabilir. Östrusun
başlangıcından sonraki 8-12. saatlerde bir ve 12-18.
saatlerde de ikinci bir tohumlama yapılması avantajlı
olabilir..
Kısraklarda En Uygun Tohumlama
Zamanı:
Kısraklar değişken ve uzun süren bir östrus periyoduna
sahiptirler. Bu nedenle kısrakları tohumlamak için en
uygun zamanı tespit etmek çok zordur. Kısrağın östrus
devresi 3 gün de olsa 8 günde olsa. ovulasyon östrusun
sonuna yakın zamanda (östrusun bitiminden 1-2 gün önce)
meydana gelir. Ovaryumları palpe etmeksizin en iyi
sonuçlar östrusun 2. veya 3. günü başlamak suretiyle 48
saat aralıklarla yapılan tohumlamalardan elde
edilmektedir. Son yapılan tohumlamadan sonra 48 saat
geçmesine rağmen östrus hala devam ediyorsa kısrak tekrar
tohumlanmalıdır. Aygır yetersizliğinden dolayı yalnız bir
tohumlama yapmak zorunluluğu varsa. rektal muayene ile
ovaryumlar ve folikül muayene edilerek folikül çapı 35 mm
olduğu zaman kısrağın tohumlanması tavsiye edilmektedir.
Ovulasyonun oluşup oluşmadığını anlamak iç tohumlandıktan
2 gün sonra ovaryumlar tekrar palpe edilerek ovulasyon
oluşmamış ise bir daha tohum1anmalıdır.
Ovaryumlar üzerinde iki folikül varsa. foliküllerin
çapı 25 mm olduğu zaman ovulasyon meydana gelmektedir.
Rektum yoluyla ultrasaund uygulaması mümkündür. Foliküllün
çapını kesin olarak ölçmek için palpe eden el ile prop tam
ovaryuma karşı tutulur, Ovaryum üzerinde iki folikül
bulunduğu zaman tohumlanacak kısrakla ilgili bazı kuşkular
vardır. Kısrakların ikiz gebeliklerinde neredeyse daima
yavru atma vakaları ile karşılaşılacağından dolayı bazı
yetiştiriciler kısrağı tohumlamaz. Bazılarına göre de bu
kısrakların tohumlanması döl verimi şansını % 50 veya % 75
artırmaktadır. Tohumlamadan 25 gün sonra rektal yolla
gebelik muayenesi yapılır. İkiz gebelik teşhis edildiği
zaman yetiştiricinin iki seçeneği vardır. Yetiştirici ya
her iki yavrunun da atılmasını Sağlar ya da birisini
çimdikleyip imha ederek diğerinin yaşamasını temin
edebilir Bazı yetiştiriciler ise spermatozoonlar dölleme
yeteneğine sahipken ovulasyonun oluşmasını garanti altına
almak için tohumlama zamanında LH enjekte etmektedirler.
DERLEYEN:
Veteriner Hekim Hayri YENİYURT
KAYNAKLAR:
-
DEMİRCİ E. ; Dölerme ve Embriyo transferi
