KISRAKLARDA
GEBELİK TEŞHİSİ
Rektal Palpasyon:
Kısraklarda gebeliğin en erken ve en tipik teşhisi
Rektal palpasyonla yapılır. Gebelik teşhisi için
kısrakları palpe etmenin en elverişli zamanı tohumlamadan
sonraki 35. gündür. Kısraklarda Rektal muayene yöntemleri
ineklerdekine çok benzemesine rağmen bazı farklılıklar
vardır.
Rektal Palpasyon Esnasında Kısrakların Zapt edilmesi:
Bazı kısraklar zapturapta gerek kalmaksızın
Rektal
muayene yapılabilir. Fakat bir kısrağın tepmesi ölüme
neden olabileceği gibi çok ciddi yaralanmalara da sebep
olabilir. Bu yüzden kısraklar Rektal Palpasyona tabi
tutulmadan önce uygun şekilde zapt edilmelidir. Uygun
şekilde planlanıp yapılmış bir tramvay muayene eden kişiyi
korumak için kullanılabilir. Tohumlamada kullanılmak üzere
hazırlanmış kösteklerden yararlanılabilir. Muayene edecek
kişiyi korumak üzere kullanılan teçhizat kısrağın korkup
heyecanlanmasına neden olmamalı , emniyeti sağlamalı ,
kolay uygulanmalı ve kısrağa zarar vermeden rahatça
uzaklaştırılabilmelidir. Yavaşa takmak bazı kısraklarda
etkili olsa da bazılarında da daha fazla azgınlaşmaya
neden olabilir. Çok huysuz kısraklar , zaptedici alet
veya malzemeler uygulanmadan önce yatıştırılıp
sakinleştirilmelidir. Kısrağın zapt edilmesi muayeneyi
kolaylaştırıldığı gibi aynı zamanda hayvanın bir yandan
diğer bir yana hareket etmesini ve çeşitli şekilde
yaralanmasını önlemektedir.
Kısrağın Rektal mukozası ineğin Rektal mukozasından çok
daha kurudur. Başarılı bir muayene için uygun bir yağlama
gereklidir. Böylece rektumun hasar görmesi engellenmiş
olur. Kısrağın rektumunda genelde ölümle sonuçlanan
yırtılmalara sıkça rastlanır.
Rektal Palpasyonda Muayene Edilecek Oluşumlar:
Kısraklarda cervix`ten ziyade ovaryumlar genital
organların yerini belirleyen bir işaret olarak kullanılır.
Sistematik bir muayene ovaryumlar'dan birinin konumunun
belirlenmesiyle başlar. Muayene eden şahız sol elini
kullandığı zaman sağ ovaryuma ulaşmak ve yerini tespit
etmek daha kolaydır. Gebe olmayan veya gebeliğin erken
dönemlerinde olan olan kısraklar da ovaryumlar belirgin
halde oval , düzensiz şekilli ve oldukça katı kıvamlı
olmaları ile fark edilebilir. Ovaryumların daha ayrıntılı
bir şekilde muayene edilmesi , gebeliğin teşhis edilmesine
katkıda bulunmaz.
Uterus Muhteviyatı:
Kısraklarda gebelik teşhisi ile ilgili karar vermek ,
hemen hemen tam olarak uterusun büyüklüğü ve onun
muhteviyatına bağlıdır. Kısrakların uterusu cornu
uterilerin corpus uteriye hemen hemen dikey olarak
birleşmesi sonucu T şeklinde 2 parçalı bir yapıya
sahiptir. Cornu uteriler biraz huniye benzer ve 10-16 cm
uzunluktadır. Corpus uteri ise 4-6 cm genişliğinde ve
15-20 cm uzunluğundadır. Ovaryumun yeri tam olarak tayin
edildikten sonra broad ligament uterus cornusunun uc
bölgesine doğru takip edilir.Corpus uteri ve cornu
uterilerin sistematik bir muayenesi gebelik teşhisi için
zorunludur. Gebe olmayan veya erken gebelikte olan
kısrakların uterusu pelvis bölgesine yerleşmiş durumdadır.
Gebelik ilerledikçe uterus ve muhteviyatı abdominal
boşluğa doğru çekilmektedir.
İneklerde gebeliğin kesim belirtisi olan pilacentomlar
ve fetal membranlar, kısrak plesantasının yaygın
bağlantısı yüzünden gebelik teşhisi için kriter olarak
kullanılmazlar. Tohumlamadan sonraki 30-50 gün arasında
amnion kesesi tarafından uterusda oluşturulan çıkıntı
hemence hissedilebilir. Bu zamandan sonra fötus bizzat
palpe edilebilir.
Gebelikle ilgili nabız artışı:
Gebelikte uterusun artan kan ihtiyacı , ineklerde
olduğu gibi uterus arterlerinin genişlemesine ve
dolayısıyla uterusa doğru kan akışının artmasına neden
olmaktadır. Hem utero-ovarian arteri hemde orta
uterinarterleri palpe edilebilir. Bunlardaki değişiklikler
gebeliğin 150. günden sonra fark edilebilir.
Ovaryumların pozisyonu:
Gebelik esnasında uterusun durumunda oluşan
değişiklikler broad ligament ve ovaryumlarıda işe
karıştırır. Gebelik ilerledikçe , uterus karın boşluğu
içerisine sarkarken uterusun ağırlığı broad ligamenti, oda
ovaryumları aşağıya ve ileriye doğru çeker. Gebeliğin
6.ayından 7. ayına kadar ovaryumlar pelvis kenarı ile aynı
hizada olabilir.
Gebeliğin 35-40. günlerinde rektal palpasyon bulguları:
Cornu uterilerden birinde, yaklaşık golf topu
büyüklüğündeki amnion kesesinin ortaya çıkması bu devrenin
en tipik özelliğidir.Bu devrede uterusun geriye kalan
kısmı ineklerde olduğu gibi sıvı ile dolu olarak
hissedilmez. Uterus kaslarının tonusu yani gücü iyidir.
Gebeliğin 42-45. günlerinde rektal palpasyon bulguları:
Bu devrede amnion kesesi biraz oval şekle
ulaşır.Uzunluğu 5-7 cm ve çapında yaklaşık olarak 5cm
kadardır. Amnion kesesi corpus uteri ile cornu uterilerin
birleşme yerine kadar ulaşmaktadır.
Gebeliğin 60.gününde raktal palpasyon bulguları:
Amnion kesesinin yaklaşık olarak yarısı corpus uteriye
yerleşmiş durumdadır. Oval durumda olan bu kese 12-15 cm
uzunluğunda 8-10 cm çapındadır.
Gebeliğin 90. gününde rektal palpasyon bulguları:
Bu devrede corpus uterinin tümü işgal edilmiştir.
Genişlemiş olan bölge yaklaşık olarak 20-25 cm uzunluğunda
ve 12-16 cm çapındadır.Aşağı yukarı corpus uterinin yarısı
pelvis kenarı üzerine çekilmiş durumdadır. Bu aşamada
fetus kolayca palpe edilebilir.
Gebeliğin 3-5. aylarında rektal palpasyon bulguları:
Uterusun tümü karın boşluğu içerisine çekilirken
ovaryumlardan aşağı ve ileri doğru çekilir. Fetus hala
palpe edilebilir.
Gebeliğin 5-7. aylarında rektal palpasyon bulguları:
Uterusun karın boşluğuna inişi devam ederek ve bu
devrenin sonuna doğru tamamlanmış olur. Ovaryumlar aşağıya
ve ileriye doğru çekilmeye devam eder ve bu devrenin
sonuna doğru hemen hemen pelvis tabanı ile aynı hizaya
erişmiş olur.Kısrakların çoğunda fetus palpe edilebilir.
Ayrıca uterus arterleride elle muayene edilebilir.
Gebeliğin 7.ayından doğuma kadar olan rektal palpasyon
bulguları:
Bu devrede fetus kolayca palpe edilebilir.
Kısraklarda gebelik teşhisi ile karışabilecek vakalar:
Gebelikte karışabilecek patolojik vakalar kısraklarda
çok nadirdir. Pek az raslanan piyometrayı gebelikten
ayırmak nispeten kolaydır. Uterus geri çekilerek fetusun
yokluğu tespit edilebilir. Mumifikasyon halindeki ölü bir
fetusun uterusta tutunmasına kısraklarda rastlanmamıştır.
Hormon Tayini:
Kısrakların tohumlanmasından aşağı yukarı 40 gün sonra
kanda pregnant mareserum gonadotropin ( PMSG ) `lere
rastlanır.Maksimum düzeyleri ise 50-120. günler arasında
görülür. Sonra kademe kademe bir azalma başlar.PMSG nin
varlığını tespit etmek için henüz tamamen büyümemiş 25-40
günlük dişi ratlarda kullanılan biyoassay test
geliştirilmiştir. Bu ratlar, kısrak kan serumu enjekte
edildikten 72 saat sonra öldürülür. Bunların ovaryumları
foliküler büyüme yönünden muayene edilir.Aynı zamanda
piyasada bulunan immunolojik bir test kiti satın
alınılarak kullanılabilir. Her iki testte de gebeliğin
50-100 günleri arasında uygulandığı zaman iyi sonuçlar
vermektedir.
Progesteron tayini:
Gebeliği teşhis etmek maksadıyla son zamanlarda yapılan
araştırmalar kısrak sütünde progesteron tayini
yapılabileceğini göstermektedir. Kısraklar çiftleşme
zamanında genellikle emzirme durumunda oldukları için süt
örnekleri elde edilebilir.
KAYNAK :
Prof. Dr. DEMİRCİ Eşref