YUTAK
(PHARENX , FARENKS) HASTALIKLARI
YUTAK FELCİ
(Paralysis pharyngis):
Yutma
işlevine katılan yutak kaslarının ve sinirlerinin (özellikle N.
glossopharyngicus) felcidir. Nadiren idiopatik olarak oluşmasına
karşılık genellikle semptomatik olarak sentral sinir sistemi
hastalıklarıyla birlikte bulunur (sentral paraliz). Felç tam
veya kısmı olabildiği gibi sentral veya perifer de olabilir.
Sentral paralizlerde yutma kabiliyeti yoktur, perifer
paralizlerde hasta yutabilmesine rağmen yem genellikle
özefagusta birikir.
Etiyoloji:
Primer (idiopatik farenks felci):
N. glossopharyngicus'un perifer harabiyeti (sinirin abse veya
tümörle basınç altında tutulması, alt çene kırıkları ve kranium
tabanı kırıklarında zarar görmesi gibi), bazı toksik yemlerin
(çürümüş yem toksinleri, mantar toksinleri, bazı fasulye
çeşitleri, şalgam, burçak) etkisiyle
Sekunder (semptomatik) farenks felçleri:
Spesifik veya spesifik olmayan beyin hastalıkları (kuduz,
yalancı kuduz, sporadik ve enzootik beyin ve beyin zarları
yangıları, intraserebral veya meningial tümörler, apseler,
parazitler, kafatası traumaları ve kanamalar), zehirlenmeler (botulismus
eksotoksinleri, kronik kurşun zehirlenmesi, mikotoksikozis)
Metabolizma hastalıkları (hipokalsemik doğum felci, ketozisin
sinirsel şekli, transport tetani, ahır tetanisi)
Hastalık Belirtileri:
-
Primer
felçler genellikle yavaş yavaş gelişir. Önceleri kaba
yemler, daha sonra yumuşak yemleri ve sulu gıdaları, daha
ileri safhada su ve hatta salyayı dahi yutamaz (yutma
refleksi kaybolur). Pseudosalivation görülür. Dil
etkilendiği ve çiğneme kasları da kısmen felç olduğundan
çiğneme şekli az veya çok değişmiştir. Bu yüzden geviş
getirme yavaş olur, genellikle geviş lokması ağızdan geri
düşer. Verilen yemler acele ile alınır, fakat hemen böğürme,
öksürük ve dispno ile tekrar ağızdan ve burundan geri gelir
(regurgitasyon). Bazen hırıltılı solunum görülür.
-
Eksikozis oluşuncaya kadar salya akışı bulunur. İdiopatik
farenks felçlerinde genel durum başlangıçta az bozulur.
Birkaç gün sonra verim azalması, zayıflama, nihayet sallanma
ve genel bitkinliğin diğer belirtileri görülebilir.
-
Semptomatik felçlerde ise esas hastalığa ait semptomlar
tabloya hakimdir.
-
En
önemli komplikasyon yanlış yutmaya bağlı aspirasyon
pnömonisi tehlikesidir.
Tanı ve Ayırıcı Tanı:
Klinik
semptomlar karakteristik olduğu için ilerlemiş olaylarda tanı
güç olmaz. Genelde su ve yem alımları sırasında hayvanda görülen
fonksiyon bozuklukları tanı için yeterlidir. Yutkunma refleksi
ve mevcut değişiklikler (abse, tümör) elle kontrol edilebilir
(kuduz şüphesinde ise kesinlikle el vurulmaz). Stomatitisle
seyreden hastalıklar, yutak yangıları, dil yangı ve felçleri,
alt çene kemiği kırıkları, diş hastalıkları ve özefagus
tıkanmaları ile karıştırılabilir.
Prognoz:
Genellikle
hastalığın iyileşme şansı çok azdır. Tam olmayan idiopatik yutak
felçlerinde şayet neden erken olarak ortadan kaldırılabilir ve
hasta iyileşinceye kadar suni olarak beslenebilirse iyileşme
şansı olabilir. Hipokalsemik tetanilere bağlı felçlerde prognoz
iyidir.
Semptomatik felçlerde prognoz esas hastalığa bağlıdır.
Sağaltım:
-
Semptomatik farenks felcine neden olan sentral sinir sistemi
hastalıkları ile botulismusta tedavi anlamsızdır. Primer
felçlerde hastalık sebebi uzaklaştırılmalıdır. Şüpheli
görülen yemler verilmez, gerekirse rumenin vemidenin
boşaltılması veya sürgüt ve adsorbanların verilmesi ile mide
ve barsak kanalından uzaklaştırılır. Lokal bilinen nedenler
mümkünse operasyon ile uzaklaştırılır (apselerin açılması,
tümörlerin ekstirpasyonu).
-
Hatalı
yutma sonucu gelişecek aspirasyon pnömonisinden sakınmak
için yem ve su yerden verilmelidir.
-
Yemi
ve suyu alamayan hastalar suni olarak beslenmelidir (en
basit burun meri sondasıyla yapılır). Su ihtiyacı kalın
barsaklara günlük yapılan lavman ile (iki kez yirmişer
litre) karşılanabilir. Taze rumen içeriği, öğütülmüş tahıl,
sulu lapalar, 50–100 g sodyum propiyonat ilave edilmiş şeker
pancarı parçaları rumen sondasıyla verilebilir. Paranteral
olarak % 5-10’luk dekstroz solusyonları %0,9’luk tuz
solusyonları ile birlikte verilir.
-
Medikamental tedavi de sinirlerin uyarılması için küçük
dozlarda kalsiyumboroglukonat (i.v.) verilir. Ayrıca B
Kompleks vitaminleri (özellikle B1 vit.) parenteral
uygulanır.
-
Semptomatik felçlerde ayrıca esas hastalığın tedavisi
yapılır.
YUTAKTA DARALMA VE TIKANMALAR:
Etiyoloji:
Yutak
bölgesindeki lenf yumrularına bulaşan tüberküloz, löykoz ve
aktinobasilloz olaylarında, ayrıca yutak içi ve çevresinde kist,
tümör, apse gibi oluşumlarda gözlenir.
Belirtiler:
Genellikle kronik seyirlidirler, yavaş gelişirler. Yutma
güçlüğü, öksürük, solunum güçlüğü, hırıltılı solunum, salya
akıntısı ve yutak bölglesi lenf yumrularında şişlik gibi
semptomlar vardır.
Tanı,
Ayırıcı Tanı ve Sağaltım:
Yutak
çevresi gerek içten ve gerekse dıştan inspeksiyon ve palpasyonla
muayene edilerek mevcut şişlikler tesbit edilebilir. Tüberkülozu
ekarte etmek için tüberkülin testleri, löykoz için ise kan
muayeneleri yapılır. Gerekirse mecburi kesime gönderilirler.
Kronik abse olaylarında hariçten iyot pomatları ile abseler
olgunlaştırılır, temizlenir. Sepsis tehlikesi varsa parenteral
antibiyotik (penisilin-steptomisin) uygulanır. Tümörler ise
ekstirpe edilir.
DERLEYEN:
Vet. Hek. Hüseyin
DEMİRTAŞ
|