Manda

MANDA HAKKINDA GENEL BİLGİLER:

   Manda (Water Buffalo) ülkemizde "Dombey, Kömüş, Camış ve Camız gibi isimlerle anılan çift tırnaklı , geviş getiren bir memeli hayvandır. Anavatanı Hindistan , Çin ve Güneydoğu Asya'dır. Manda kelimesi Hindistan'daki Manda coğrafi bölgesinden geldiği sanılmaktadır. Su ve çamuru sevdiklerinden dolayı ingilizce'de "Water Buffalo" geçmektedir.

   Amerikan Bizonu ya da Batı Amerika Buffalosu (Bizon) gerçek manda değildir. Güney Afrika Mandası (syncerus caffer),Kaffer Mandası ise manda ile uzak akrabadır. Gerçek mandalar orijinalde Asya hayvanıdır. MÖ. 600'lü yıllarda Yakın Doğu‟ya ve Kuzey Afrika‟ya geçmiştir. Avrupa‟ya Haçlı seferleri ile Ortaçağ da girmiş ve bugünkü, İtalya ve Bulgaristan'daki sürüleri oluşturmuştur. Yakın zamanlarda Güney ve Orta Amerika, Mikronezya ve Avustralya'ya girmiştir. Çin ve Brunei'de mandalar oldukça popülerdir. Hindistan et ve süt bakımından mandaya bağımlıdır.

   Dünyada 170 milyon manda bulunur. Bunların % 97‟si Asya‟da % 2‟si Afrika (başlıca Mısır) ve % 0,2‟sinde Avrupa‟dadır. Dünya Manda popülasyonunun sırasıyla %56 Hindistan %14 Pakistan ve % 13 Çin'dedir. (FAO, 2004). Manda popülasyonları % 98'lik kısmı 5 başlık manda varlığı 2 hektardan az arazi varlığı ile küçük işletmeler halindedir. Özellikle besleme yetersizliği olan alanlarda, mandalar yıllık ortalama 72 mt (Milyon ton) süt ve 3 mt et üretirler. Bunların yanı sıra bu ülkelerin başlıca çekim gücü manda olduğundan “Doğunun canlı traktörü” diye de adlandırılır.

   FAO istatistiklerine göre dünya manda popülasyonu son 10 yılda %5.7 Bangladeş, %4.7 Pakistan, %2.1 Nepal, %1.6 Çin ve %1.1 Hindistan'da artış görülürken ; Sri Lanka, Tayland, Filipinler, Malezya , Endonezya, Laos, Vietnam ve Türkiye'de azalma görülmektedir.

   Türkiye'de Manda Üretimi:

   Türkiye’de 1982 yılında yaklaşık 1 milyon, 1990 itibarıyla 370 bin dolayında manda bulunurken, 2006
yılında bu sayının 100 bin’lere kadar düştüğü tahmin edilmektedir. Ülkemiz mandaları, nehir mandalarının bir alt grubu olan Akdeniz mandalarından köken almakta ve Anadolu mandası olarak adlandırılmaktadırlar.

   Genel olarak Marmara bölgesinde İstanbul; Kuzey Anadolu sahilinde Samsun ve Sinop; Orta Anadolu’da Çorum, Amasya; İç Batı Anadolu’da Afyon, Balıkesir; Doğu Anadolu’da Sivas, Muş; Güney Doğu Anadolu’da ise Diyarbakır’da daha yoğun şekilde bulunmaktadır.

   Manda yetiştiriciliği ülkemizde süt ve et verimi yönünden değer taşımaktadır. Manda eti taze veya sucuk, pastırma ve salam gibi ürünlere işlenerek kullanılırken, son yıllarda yalnızca et verimi için üretimde bir artış gözlenmektedir. Ayrıca ülkemizde, fermantasyon süresini kısaltması bakımından sucuk etinde TSE’nin izin verdiği oranda (%10) manda eti kullanılmaktadır.

   Türkiye’de genellikle süt verimi için yetiştirilmekte olan mandalar, verim çağını tamamladıktan sonra et üretimi için kesime sevk edilmektedirler. Bakım ve beslenmesinde bilimsel yöntemlerin uygulanmaması, manda popülasyonunun düşük verimli yerli ırklardan oluşması ve yaşlı mandaların kesimi nedeniyle mandaların karkas randımanı ve et kalitesi düşük düzeydedir.

   Ülkemiz mandalarının genel rengi siyah olup, yay şeklinde geriye kavisli boynuza sahiptirler. Sığıra göre
daha az ter bezi içerdiklerinden, yaşadığı yerde mutlak surette su birikintisi ya da göle gereksinim duyarlar. Sağım genellikle elle yapılmakta olup, Türkiye’de manda başına elde edilen süt ve et verimleri, manda yetiştiriciliğinde ileri olan ülkelerin oldukça gerisindedir. Laktasyon süreleri 180-280 gün; süt verimleri 800-1100 kg; Ergin dişi manda canlı ağırlığı ise yaklaşık 500 kg dolayındadır.

   Genelde düşük kalitedeki kaba yemleri tüketmelerine karşın, sindirim yeteneklerinin sığıra göre daha fazla olması nedeniyle daha düşük maliyetle gelişim ve büyüme gerçekleştirmektedir.Hastalıklara karşı dayanıklılık, ucuz yemleme olanağı ve ek iş gücü istememesi gibi nedenlerle sığıra tercih edilebilmektedir.

   Türkiye'de Manda Yetiştiriciliğinin ilerlemesi için öneriler:

1. Manda popülasyonunun yoğun olarak bulunduğu bölgelerde saf yetiştirme ve melezleme çalışmaları ile düşük verimlerin ıslahına yönelik pilot projeler başlatılarak, alınan sonuçlar uygulamaya konulmalıdır.
2. Sığıra göre düşük üreme performansına sahip olan manda ırklarında özellikle Suni (yapay) tohumlama konusunda öncü çalışmalar yürütülmelidir.
3. Organik ürün grubuna giren manda ürünlerini üretimi teşvik edilmeli, bu ürünler için yetiştiricilere ek prim verilmelidir.
4. Özellikle süt ve kaymak gibi ürünlerin organik marka halinde etiketlenerek gıda güvenliğine uygun şekilde değer fiyatına pazar bulabilmesine çalışılmalı, konuyla ilgili üreticiler eğitilmelidir.
5. Manda eti hakkındaki ön yargılar giderilerek, daha az doymuş yağ içeren manda etinin tüketimi için bilinçlendirme politikaları yürütülmelidir.

 DERLEYEN: Veteriner Hekim Hayri YENİYURT

 KAYNAKLAR:

1. ATASEVER S. ve ERDEM H., Manda yetiştiriciliği ve Türkiye'deki geleceği. OMÜ Zir. Fak. Dergisi 2008 - 23 ; 59-64 Sayfa.
2. SOYSAL M. ihsan, Türkiye Manda Yetiştiriciliği.
3. Wikipedia & FAO