Koyun Yetiştiriciliği

1. Koyunların Sınıflandırılması
2. Damızlık seçimi
3. Gebelik ve kuzulama
4. Koç katımı
5. Kuzu büyütme
6. Koyunlarda hayvan refahı

Yerli Koyun Irkları

1. Acıpayam koyunu
2. Akkaraman koyunu
3. Asaf koyunu
4. Bafra koyunu
5. Bandırma koyunu
6. Çapar koyunu
7. Çine Çaparı koyunu
8. Dağlıç koyunu
9. Gökçeada koyunu
10. Güney Karaman koyunu
11. Hasak koyunu
12. Hasmer koyunu
13. Herik koyunu
14. Hemşin koyunu
15. İvesi koyunu
16. Kamakuyruk koyunu
17. Karacabey Merinos koyunu
18. Karayaka koyunu
19. Kıvırcık koyunu
20. Malya koyunu
21. Menemen koyunu
22. Morkaraman koyunu
23. Norduz koyunu
24. Ödemiş koyunu
25. Orta Anadolu Merinos koyunu
26. Pırlak (Pırıt) koyunu
27. Ramlıç koyunu
28. Sakız koyunu
29. Sönmez koyunu
30. Tahirova koyunu
31. Tuj koyunu
32. Türk Geldi koyunu

Yabancı Koyun Irkları

1. Bergamasca koyunu
2. Bizet koyunu
3. Border Leicester koyunu
4. Bovec koyunu
5. Charolais koyunu
6. Cheviot koyunu
7. Churro koyunu
8. Columbia koyunu
9. Corriedale koyunu
10. Cotswold koyunu
11. Doğu Friz koyunu
12. Damare koyunu
13. Dorper koyunu
14. DorsetDown koyunu
15. DorsetHorn koyunu
16. Exmoor Horn koyunu
17. Fin koyunu
18. Gotland koyunu
19. Gözlüklü koyunu
20. Gri Yüz koyunu
21. Hampshire koyunu
22. Han koyunu
23. Herdwick koyunu
24. Hissar koyunu
25. Iceland koyunu
26. Ile de France koyunu
27. Jacop koyunu
28. Kajli koyunu
29. Kamerun koyunu
30. Karaburun koyunu
31. Karagül koyunu
32. Katahdin koyunu
33. Lacaune koyunu
34. Langhe koyunu
35. Leicester koyunu
36. Lincoln koyunu
37. Meatmaster koyunu
38. Merinos koyunu
39. Moorschnucke koyunu
40. Norflok Horn koyunu
41. Ouessant koyunu
42. Oxford koyunu
43. Panama koyunu
44. Persian koyunu
45. Polwarth koyunu
46. Racka koyunu
47. Rambouillet koyunu
48. Rhon koyunu
49. Romanov koyunu
50. Romandale koyunu
51. Romney koyunu
52. Rough Fell koyunu
53. Ryeland koyunu
54. Santa cruz koyunu
55. Scotish Blackface koyunu
56. Shropshire koyunu
57. Skopelos koyunu
58. Skudde koyunu
59. Southdown koyunu
60. Suffolk koyunu
61. Targhee koyunu
62. Texel koyunu
63. Texel Blue koyunu
64. Tilki (Fuchssachaf)  koyunu
65. Wensleydale koyunu
66. Wurttemberg koyunu
67. Van Rooy koyunu
68. Vendeen koyunu
69. Zwartbles koyunu

Yabani Koyun Irkları

1. Aoudad koyunu
2. Mouflon koyunu
3. Soay koyunu

KUZU BÜYÜTME

Kuzu büyütmede ilk uygulamalar

   Ağız sütünün verilmesi

   Yeni doğan kuzuyu anasını emmeye bırakmadan önce meme ucundaki ilk damlalar alınır. Daha sonra anasını emmesine izin verilir. Anasını ememiyorsa meme başını bulmasına ve emişine yardımcı olunur.

   Ağız sütü nedir? Kuzulamadan sonraki ilk günlerde koyunun verdiği ilk süte ağız sütü denir. Ağız sütü kuzuya  mutlaka verilmelidir. Bu süt 3-5 gün süreyle salgılanır. Ağız sütü tam bir besin maddesidir. Ayrıca içerdiği bağışıklık maddeleri nedeniyle kuzularda bir süre hastalıklara karşı bir direnç oluşturur. Ağız sütü kuzuyu hafif ishal (sürgün) de yapabilir. Bu şekilde kuzuların bağırsaklarında biriken pislikleri temizlemek gerekir. Bu pislik kuzuların gerisinde turuncu renkte bir dışkı olarak görünür.

 Yakma

   Koyunculukta yakma nedir? Kimi durumlarda anası ölmüş ya da ikiz doğan kuzularda ( ana kuzuyu besleyemez durumda ise) kuzunun başka bir koyuna alıştırılması söz konusu olabilir. Bu işe yakma denir. Koyunun kuzuyu reddetmemesi, kendi öz yavrusu imiş gibi kabul etmesi için başlıca şu işlemlere başvurulur;

• Kuzu ve yakılacak koyun dar bir bölmeye alınır. Bir süre sonra koyun kuzuya alışır ve emmesine izin verir.
• Koyunun sütü öksüz kuzunun başına, vücuduna ve kendi burnuna sürülür. Koyun kuzuyu kokladığında kendi yavrusu sanır ve yavruyu yadırgamaz.
• Ölü kuzunun postu öksüz kuzunun sırtına bağlanır.
• Koyunun yavrusu doğar doğmaz ölmüş ise koyunun sonu öksüz kuzuya sürülür.
• Koyunun kuyruk arkası öksüz kuzuya iyice sürülür ve kokusu yavruya sindirilir.

 Kuzu büyütme yöntemleri

   Türkiye’de kuzu büyütme yöntemleri; doğal büyütme, erken sütten kesme ve kalıntı sütle besleme şeklinde sınıflandırılır. Bununla birlikte koyun yetiştiriciliğinde yapılan çalışmalar ışığında kuzuların daha hızlı gelişmesini sağlamak amacıyla yavrulukta büyütme yöntemini önermek mümkündür.

 Doğal büyütme

   Kuzularda doğal büyütme nasıldır? Doğal büyütme kuzuların doğumdan sütten kesime değin analarını emmeleri yanında kaliteli kaba yem ve yoğun yemle beslenerek büyütülmeleridir. Doğal büyütmede kuzular ya sütten kesilinceye değin anaları ile birlikte ağıl ve merada bulundurulur. Ya da sütten kesime kadar ağılda barındırılır, ancak analar meradan dönünce yanlarına bırakılır.

   Otlakta kuzu büyütmede sütten kesim yaşı kuzuların gelişme durumuna ve meranın besleme kapasitesine bağlı olarak değişir. Sütten kesimin yaşı ya da ağırlığı yetiştirme yönüne de bağlıdır. Koyunların sağılmadığı yerlerde kuzular 3–3,5 ay süre ile analarını emerler ve 30–35 kg da sütten kesim ağırlığına ulaşabilirler. Bu durumda aynı zamanda mera’nın durumu dikkate alınarak yoğun yemde verilebilir. Koyunların sağıldığı işletmelerde ise emiştirme süresi en fazla 1,5–2 ay sürer. 

   Göçer koyunculukta ise kuzuların büyütülmesi sadece ana sütü ve mera’ya dayanır.

 Erken Sütten Kesme

   Erken sütten kesme nedir?  Kuzular için normal sayılan emiştirme süresinden önce sütten kesilmesi ya da analarının yanından ayrılması işlemidir. Bu işleme başlıca iki ana amaç için başvurulur. Birincisi, yılda birden çok kuzulatma yapan ve koyunculuğun daha çok kuzu üretimine yönelik olduğu işletmelerde koyunları sonraki koç katımına hazırlamaktır. Bu yüzden kuzular analarının yanından erken ayrılır., koyunların kuruya çıkması sağlanır ve daha sonra uygulanacak besleme düzeniyle aşım kondisyonuna getirilir. İkincisi ise kuzuların erken sütten kesimi ile süt üretimine ( pazarlanabilen süt ) kısa sürede geçmektir. Erken sütten kesimde kuzular 1–1,5 aydan fazla emiştirilmezler.

 Kalıntı sütle besleme

   Kalıntı sütle besleme nedir? Nasıl yapılır? Pazarlanabilen koyun sütü üretiminin önem kazandığı, bu açıdan erken sütten kesimin uygulandığı işletmelerde hem erken kuzu kesiminin önlenmesi, hem de süt sağımına biran önce başlayabilmek için uygulanan bir yöntemde, kuzuların normal gelişmelerini tamamlayıncaya değin, makine ya da el ile sağımla koyundan alınamayan ve bu şekilde memede kalan sütle büyütülmesidir. Buna kalıntı sütle büyütme denir. Yöntem başlıca iki şekilde uygulanabilir.

1-     Tek sağım + bir öğün kuzu emiştirme

2-     Çift sağım + emiştirme

 Tek sağım + bir öğün kuzu emiştirme

   Kuzuların ağız sütünü 1–2 gün süreyle emmesinden sonra tek sağım + bir öğün kuzu emiştirme uygulamasına başlanır. Tek sağımdan sonra kuzular anasının yanına bırakılır. Sağım sabah yapılıyorsa kuzular akşama değin analarını emerler ya da anaları mera’dan dönünce emişlerine izin verilir, sonra ayrılır. Sağım akşam yapılacaksa, koyunlar otlak dönüşü önce sağılır, sonra kuzular ana yanına bırakılır. Kuzular sabaha değin anaları ile birlikte kalabilirler. Ancak koyunlar mera’ya çıkarılırken ayrılır. İkiz doğuran melez kültür ırklarında ya da yerli ırklarda bu yöntem uygulanabilir.

 Çift sağım + emiştirme

   Bu yöntemde de kuzuların 1-2 gün süreyle ağız sütü emmelerine izin verilir. Daha sonra koyunlar sabah ve akşam sağılırlar. Sağımı takiben kalıntı sütü emmek üzere kuzular analarının yanına 20–30 dakika süreyle bırakılır. Bol sütlü ve genellikle tek doğum yapan koyunlarda bu şekilde uygulanabilir.

 Kuzuların yavrulukta büyütülmesi

   Kuzular için, özelikle batı Anadolu için en uygun kuzu büyütme ve besi yöntemi; kuzuların 3–4 haftadan itibaren kırılmamış tahıla dayalı karma yemden oluşan bir rasyonla yiyebildikleri kadar yemlenerek 6 haftalık olunca sütten kesilmesi ve bundan sonra yine aynı rasyonla en uyun satış ağırlığına ulaşıncaya değin beside tutulmasıdır. Bu amaçla yavruluk adı verilen bölmelerden yararlanılabilir.

   Yavruluk nedir?  Yavrunun geçebileceği ancak anaç koyunların geçemeyeceği odacıklardır. Büyütme döneminde kullanırlar. Bu dönemde kuzular bir yandan analarını rahatlıkla emebilir ve bir yandan da yavruluğa geçerek yemliklerde ki karma yemi ve kuru otu istedikleri kadar yiyebilirler.

 Yöntemin uygulanması sırasıyla şöyledir

   1-Kuzular 3–4 haftalık olunca karma yemle başlatılır. Bu iki şekilde olabilir;

   a. Kuzular analarından ayrı özel bir bölmeye alınır ve yarım gün ( gece ya da gündüz ) burada kalırlar. Önlerine artırılarak karma yem konur ve temiz su bulundurulur. Kuzular günün diğer yarısında analarının yanına alınır ve emmeleri sağlanır.

    b.Ana koyun bölmelerinin yanında, kuzularının girip çıkabileceği ancak analarının geçemeyeceği bir yemleme bölmesi hazırlanır. Bu bölmelere yavruluk denir. Karma yem buradaki bölmelere konur. Kuzular gün boyunca buradaki yemlerini yerler. Analar mera’dan dönünce kuzular yemleme bölmesinden analarının yanına geçerek emerler.

   Kuzuların daha hızlı karma yeme alışmaları için en uygun olanı birinci şekildir. Ancak her defasından kuzuları analarının yanından ayırmak için biraz daha işçilik gereklidir.

   2-Kuzular 6 haftalık olunca analarından ayrılırlar. Ana sütü yeterli ise bu çağdaki kuzuların canlı ağırlıkları 13–15 kg’ı bulacaktır.

   3-Kuzular analarından ayrıldıktan sonra taban kuru, yağmurdan korunmuş ve hava akıntısı olmayan kuytu bölmeye yerleştirilir. Yavruluktaki yemlikler, basit ancak kuzuların içine girmeyecekleri bir biçimde yapılmalıdır. Aksi takdirde kirlenme nedeniyle yem tüketiminde azalma hastalık etmenlerinde yayılma gözlemlenebilir.

   Kuzular, yavrulukta 40–60 gün süreyle işletme için uygun ağırlığa (25–35) erişinceye değin tutulur. Bu sürede kuzuların önüne yiyebildikleri kadar karma yem konur. Herhangi bir sınırlama yapılmaz. Karma yem esas olarak kırılmamış tahıllardan oluşur.

   Yemden en yüksek düzeyde yararlanma ve sindirimle ilgili sorunların kesin olarak önlenebilmesi için karmada kullanılan tahılın herhangi bir şekilde işleme tabi tutulmaması (kırma, öğütme gibi )gerekir. Rasyonda her tahıl kullanılabilir. Ancak en iyi sonuç, enerji değeri yüksek buğday, arpa ya da mısır gibi tahıllarla ile elde edilir.

 Kuzular için örnek kuzu büyütme karmaları

Yavruluktan yararlanılarak uygulamada dikkat edilecek hususlar şunlardır;

• Yavrulukta kuzuların önünde devamlı ve taze yem bulunması çok önemlidir.

• Yavruluk asla boş bırakılmamalıdır.

• Kuzular yavruluklarda karma yeme geçerken yavaş yavaş alıştırılmalıdır. Aksi durumda birden bire başlayacak fazla karma yem tüketimi Çelerme’ye (Enteretoksemi) nede olabilir.

• Yemlikler, su yağmur, kar gibi istenmeyen etmenlerde korunmalı ve bütün yemlikler karma yem ile dolu olmalıdır.

• Islak yemler küflü olabilir, bu nedenle yemlikler sık sık denetlenmeli, bozuk yemler varsa yemlikten uzaklaştırılmalıdır.

• Özelikle karma yemliklerde ki yem akış hızı çok iyi denetlenmelidir.

• Derin ve eğimli karma yem yemlikler, kuzular için bir tehlike oluşturabilir. Bu da kuzular ölüme neden olabilir.

• Açık yemlikler kuzu büyütmede kullanılabilir. Ancak yemlikler sık temizlenmeli ve en az günde iki kes doldurulmalıdır.

• Açık yemlikler kullanıldığında kuzular, kim zaman yemliklerin içine girerek idrar ve dışkı yaparlar. Bu durum aynı zamanda yem kaybına neden olur.

   Kuzular için, özelikle batı Anadolu için en uygun kuzu büyütme ve besi yöntemi; kuzuların 3–4 haftadan itibaren kırılmamış tahıla dayalı dayalı karma yemden oluşan bir rasyonla yiyebildikleri kadar yemlenerek 6 haftalık olunca sütten kesilmesi ve bundan sonra yine aynı rasyonla en uygun satış ağırlığına ulaşıncaya değin beside tutulmasıdır.

 DERLEYEN: Vet. Hek. Hüseyin DEMİRTAŞ