|
SIĞIRLARDA BOYNUZ GİDERME:
Boynuzlu sığır ırklarında boynuz, hayvana
iyi bir görünüş kazandırdığı halde yetiştiricilikte boynuzların
varlığı istenmez. Modern sığır yetiştirirciliğinde hayvanları
boynuzsuz olarak büyütmek birçok ekonomik ve pratik faydalar
sağlamaktadır.
Boynuzlu hayvanlar genellikle kavgacı
olurlar. Bunlar arasında lider olma ev sürüdeki hayvanlara karşı
üstünlük sağlama eğilimi vardır. Birbirleri ile sık sık dövüşen
böyle hayvanlar arasında yaralanma ve etlerinin değeri de düşer.
İneklerde en önemli yaralanmalar süt aynası üzerinde olur.
Serbest ahırlarda yem yemekte olan inekler başka hayvanların
boynuz darbelerine maruz kalabilirler. Bu durumlarda süt aynası
yaralanabilir ve büyük bir olasılıkla mastitis şekillenir.
Sonuçta meme körelebilir. Bazen de vulva çevresi yaralanır.
İneklerde boynuz darbesi sonucu yavru atmalar görülür ve önemli
ekonomik kayıplar ortaya çıkar. Boynuz kırılması da oldukça sık
karşılaşılan sakıncalardan birisidir.
Boğaların saldırgan olması halinde bundan
en çok bakıcıları zarar görür. Çünkü boğalar genellikle bireysel
bölmelerde barındırılırlar ve sürüdeki diğer sığırlarda teması
seyrektir. Ancak yemleme, gübre temizliği ve aşım zamanlarında
bakıcıların kendilerine yaklaşmaları gerekmektedir. Bu
durumlarda bakıcılar için tehlike söz konusudur. Boğanın
boynuzsuz olması bu tehlikeyi önemli ölçüde azalmaktadır.
Boynuzları giderilmemiş boğaların yönetimleri güçleştiği zaman
kesilerek elden çıkarılmaları kaçınılmazdır. Bu durumdaki boğa
damızlık değeri yüksek bir hayvan ise önemli bir ekonomik kayıp
söz konusu olur.
Genellikle boynuzlu hayvanlar
birbirlerinin rahatlıkla yem yemelerine engel olurlar. Sürüde bu
nedenle ortaya çıkan verim düşüklüğü görülür. Özellikle kaba
yemleri aldıkları sırada birbirlerini kovalamaya çalıştıklarında
otları çevreye dağıtırlar ve yem kaybına neden olurlar.
Boynuzlu hayvanlar, boynuzsuzlara göre
ahırda ve taşıma araçlarında daha fazla yer tutarlar. Belli
uzunluktaki yemlikten daha az sayıda boynuzlu hayvan
faydalanabilir.
Boynuzlu hayvanların bakıcıları tarafından
yönetilmeleri de zor olduğundan işletmede iş gücü kaybı meydana
gelir.
Sığırlarda boynuzsuzlaştırma genetik ve
teknik uygulamalarla yapılabilir.
I) GENETİK YÖNTEM:
Sığırlarda boynuzsuzluk dominanttır. Bu
nedenle sürüde genotipik olarak boynuzsuz boğa kullanmak
suretiyle yavruların bir kısmının veya tamamen boynuzsuz
olmalarını sağlamak olanaklıdır. Boynuzsuz boğa kullanıldığında
doğacak yavruların en az % 50’si boynuzsuz olmaktadır. Eğer
inekler de boynuzsuz olanlardan seçilirse doğacak yavruların en
az % 75’i boynuzsuz olacaktır. Ancak hiçbir yerde sadece
boynuzsuz olduğu için bir boğanın kullanılması
önerilemeyeceğinden genetik yolla boynuzsuzlaştırma pek
uygulanan bir yöntem değildir. Çünkü boynuzdan önce, başta süt
verimi olmak üzere ekonomik önemi olan pek çok seleksiyon
kriteri vardır.
II) MEKANİK YÖNTEM:
Bunlar genel olarak, hayvanda boynuz
belirdikten sonra çeşitli gereçler yardımı ile yapılan
boynuzsuzlaştırma işlemlerini kapsar. Dağlama, bunlar içinde en
kolay uygulanabilen ve hayvana en az acı veren bir yöntemdir.
Dağlama bu amaçla geliştirilmiş olan ve şebeke cereyanı veya akü
ile çalışan özel aletlerle yapılır. Bir aylıktan iki aylığa
kadar olan buzağılara uygulanır. Buzağı ayakları bağlanarak yan
yatırılır ve bir kişi dizi ve bir eliyle hayvanı yere
bastırırken diğer eliyle buzağının burun kısmını sıkıca kavrar.
Operatör önceden kızdırmış bulunduğu havyayı boynuz düğmesinin
üzerine bastırır. 3-5 saniye sonra dairesel olarak sağa sola
döndürmek suretiyle deri tabakasının yüzük biçiminde kesilmesini
sağlar. Alışkın bir el bunu kolayca hisseder. Daha sonra boynuz
düğmesi yine kızgın havyanın ucu ile kanırtılarak yerinden
çıkarılır. Aynı işlem diğer boynuz düğmesine de uygulanır ve
operasyon sonuçlanır.
İki aylıktan büyük hayvanların
boynuzlarının giderilmesi için hayvanın yaşına ve buna bağlı
olarak boynuzların gelişme durumuna göre boynuz tüpü, boynuz
kaşığı, boynuz makası, boynuz pensi ve boynuz testeresi
kullanılmaktadır. Ayrıca embriyoton teli ile yaşlı ineklerin
boynuzlarını dipten kesme olanağı da vardır. Ancak bu şekilde
boynuzsuzlaştırma büyük hayvanlara uygulandığı için oldukça
zordur. Aşırı kanamalar sorun çıkarabilir.
Boynuzları yaralayıcı etkilerini
azaltmak için de uygulanan bazı yöntemler vardır. Bunlardan ilki
sivri uçlu bir boynuzu, ucundan 3-4 cm’ lik bir kısmını kesmek
suretiyle kütleştirmektir. Böylece boynuzun vuracağı yeri delme
yeteneği kaybolur ve yalnızca darbe etkisi kalır. Ancak bu
uygulamayı yaparken boynuzu daha aşağılardan kesmemek gerekir.
Aksi halde aşırı kanamalar olmaktadır. Böyle durumlarda kesilen
damarın sıcak demirle dağlanarak kanın durdurulması gerekir.
Boynuzları denetim altına almanın diğer bir yolu da büyümekte
olan boynuzların biçimini değiştirmektedir. Uygulamada, bu amaca
uygun olarak hazırlanmış her biri bir pound (453 gram) ağırlıkta
metal parçaları kullanılır. Silindirik yapıdaki bu ağırlıklar
kıskaçları yardımıyla boynuz uçlarına tutturulur. Boynuzlar
büyüdükçe ağırlıların etkisiyle açığa doğru yönlenirler. Böylece
hayvanın vurmak için başını aşağıdan yukarıya savurması veya
sağa sola sallaması halinde boynuzlar daha az tehlikeli olurlar.
III) KİMYASAL YÖNTEM:
Bir haftalıktan üç haftalığa kadar
buzağılarda kimyasal yolla boynuzsuzlaştırma yapılabilir. Bu iş
için kostik, yani KOH veya NaOH kullanılır. Piyasadan kolaylıkla
bulunabilir. Her iki madde de deriyi yakıcı ve aşındırıcı etkiye
sahiptir. Hayvancılığı ileri ülkelerde boynuz köreltmede
kullanılmak üzere hazırlanmış özel çubuklar satılmaktadır.
Plastik tutaç yeri olan bu çubuklar kullanan kişinin zarar
görmesini ve işlemde kolaylık sağlar.
Uygulamada önce buzağının boynuz çıkacak
yerlerdeki kılları bir makasla kırkılır ve bu kısımlar iyice
temizlenir. Temizleme sabunlu su ile yapılırsa daha iyidir.
Buzağı sıkıca tutulur ve kostik çubuk suyla biraz ıslatılarak
boynuz düğmesi üzerine dairesel hareketlerle sürülmeye başlanır.
Eğer özel çubuk kullanılıyorsa uygulayıcının lastik eldiven
giymesi veya kostik çubuğun üzerini eline zarar vermeyecek
biçimde naylon ile sarması gereklidir. Çubuk sürüldükçe deri
aşınarak soyulur ve boynuzu meydana getirecek hücrelere
ulaşılır. Bu anda birkaç hafif sürtmeden sonra uygulamaya son
verilir. Çubuk daha fazla sürülürse önemli kanamalar meydana
gelir ve durdurulması zordur. Uygulama sırasında çok dikkat
edilmesi gereken bir konu da sıvılaşan kostiğin hayvanın gözüne
akmamasıdır. Bunu önlemek için uygulama yapılacak sahanın dışına
bir miktar vazelin veya gres yağı sürülebilir. Uygulamadan
birkaç gün sonra yara yerleri kabuk bağlar ve buradaki hücreler
öldüğü için ileride boynuz oluşmaz. Ancak bu işlemlerin
titizlikle yapılması ve boynuz düğmesinin her tarafının aynı
derecede sürtülmesi gereklidir. Aksi halde bazı kısımlarda canlı
hücreler kalacak olursa ileride buradan kama gibi bir boynuz
oluşabilir ki bu daha tehlikelidir.
Üzerinde durulacak diğer önemli bir
konu da, bir sürüde boynuzsuzlaştırmaya karar verildiğinde tüm
sürünün boynuzsuz olacak biçimde yetiştirilmesidir. Aksi halde
boynuzlu hayvanlar diğerlerine kolaylıkla üstünlük sağlarlar ve
onlara rahat vermezler.
|
Yerli Sığır Irkları