|
SIĞIRLARDA SELEKSİYON (SEÇİM):
Süt hayvancılığını iyi seviyelere çıkarmak için
seleksiyon ve çevre şartları önemlidir.
Aranılacak özelliklerde olup, bunu yavrularına
geçirebilecek ve gelecek jenerasyonlarda tekrar bu aradığımız
özellikleri gösterebilecek yetenekteki damızlık hayvanların
seçimi ve kullanılması olayına seleksiyon adı verilmektedir.
Hayvanın içersinde yaşadığı ve üretime doğrudan
etkili şartların tümüne çevre şartları (Beslenme, Sağım, Barınma
vb.) adı verilir.
Seleksiyon temelli iyileştirme programlarında
hayvanın genetik özellikleri ele alınacağından sonuçlara ulaşmak
zaman alacaktır. Özelliler belirlenip bunların yeni
jenerasyonlara aktarılmasına çalışılacaktır. Buna karşılık
çevresel koşullar daha hızlı iyileştirile bilinir.
Seleksiyon ile çevre daima birbirini
desteklemelidir. Hayvanın genetiği iyi fakat çevresel faktörler
kötü ise istenen verimi alamayız, yine tersi durumda istenen
verim alınamaz.
Genetik Özellikler: Hayvanın vücudunda bulunan
dokular hücrelerden meydana gelmişlerdir. Organizmanın yapısını
oluşturan en küçük birimlere hücre adı verilir. Fonksiyonlarına
göre hücreler Somatik ve Üreme Hücreleri diye ikiye ayrılır.
Hücrenin içinde çekirdek, çekirdeğin
içinde kromozomlar, kromozomların üzerinde ise genler
bulunmaktadır. Genler karakter taşıyıcılardır. Bir başka deyişle
karakterlerin ebeveynlerden yavruya geçmesinden sorumludur.
Sığır hücrelerinde 30 çift kromozom mevcuttur. Bu kromozomlar
çok sayıda karakter taşıyıcı genleri ihtiva ederler.
Karakterler kalitatif ve kantitatif
karakterler diye ikiye ayrılır. Kalitatif karakterler deri
rengi, boynuz şekli, kan grubu vb. karakterlerdir. Kantitatif
karakterler sınıflandırılabilirler. Kalitatif karakterler ise
sınıflandırılamazlar. Çünkü değerler süreklilik gösterirler.
Ayrıca böyle karakterlere çevre faktörü oldukça etkilidir (Örnek
Süt Verim Değerleri).
Seleksiyon orta kalitedeki hayvanlardan
morfolojik değeri ve üretim gücü en fazla olan hayvanlara
ulaşmamızı sağlayan en büyük unsurdur.
Seleksiyon Programında İki Konu Önem Taşır;
a) Damızlık Hayvanların Seçimi
b) Damızlık Değerlerin Bilinmesi
Damızlık Seçimi ahırda bulunan hayvanları
özelliklerini iyileştirip Soydan soya aktaracak yetenekteki,
erkek veya dişi hayvanların belirlenmesi işlemidir.
Bir yavrunun genotip değerinin
belirlenmesinde annenin ve babanın ayni derecede önemi vardır.
I) ERKEK HAYVANIN SEÇİMİ:
Erkeklerde seleksiyon baskısı dişilerden
daha büyüktür. Erkeklerde ön seleksiyon 10-100 erkek arasından
yapılır.
Erkeklerin genotip hakkında karar daha
çabuk verilebilmektedir.Hayvanların seçiminden işletme sahibi şu
verilerden faydalanır.
a) Fenotipe Göre Seleksiyon : Morfoloji ön
plandadır. Genotip ve çevre şartları fenotipi oluşturmaktadır.
Bizi genotip ilgilendirdiğinden bu yöntem pek uygulanmaz.
b) Pedigriye Göre Seleksiyon : Bu sistemde
atalar incelenir. Ataların fenotip ve genotip değerleri
vasıtasıyla yavrular hakkında istediğimiz değerlere
ulaşabiliriz. Geçerli bir metot olmasına karşın genetik
açılımlar olabileceğinden istediğimiz ölçüleri bulamayabiliriz.
c) Genotipe Göre Seleksiyon : Kaliteli bir
damızlık hayvan kendisinden sonraki nesillere cerim ve
morfolojik yöndeki özelliklerini aktarabilme kabiliyetiyle
ölçülür. İşte bu yüzden boğa seçiminde döl kontrolü
yapılmaktadır. Döl kontrolü yapılan bu genç boğaların pedigri
cetvelleri incelenir. Bu döl kontrolleri sonucunda gelecek
kuşakla ilgili iyi sonuç verenler suni tohumlamada kullanılır.
Böylece kaliteli bir kuşak yetiştirmiş oluruz.
II) SÜT IRKINDA DAMIZLIKTA KULLANILACAK
BİR HAYVANDA ARANACAK ŞARTLAR:
Seleksiyonla hayvanların verimi haricinde
başka yeteneklerinde iyileştirilmesi söz konusudur.
Bunlar
;
a) Irk Karakterleri:
b) Üretim Değerleri: Üretilen süt, yağın yüzdesi ve toplam
protein yüzdesi toplam miktarları, peynir değerleri, sağım
kolaylığı,
c) Yetiştirme İle İlgili Değerler: Tohumlama ve uzun ömürlülük.
Tohumlama iki temele bağlıdır;
- İlk doğumun erken olması. Böylece ineğin verimsizlik devresi kısaltılmış
olur.
- Fertilite ; Doğum düzgünlüğü demektir. Doğum düzgünlüğü olan yani 12
ayda bir doğum yapan inek ekonomiktir.
d) Morfolojik Karakterler: Morfolojik karakterlerin sayısı
çoktur. Önemli olanları aşağıda sıralanmıştır.
- Tip
- Kesim
- Vücut Kapasitesi
- Sütle İlgili Özellikler ve Meme Yapısı
- Bacaklar, Ayaklar, Sağrı
III) SÜT TİPİ İNEKLERDE FORM
DEĞERLENDİRME:
1. Form Değerlendirme Nedir: Süt tipi
sığırların vücut yapıları ve vücutlarının çeşitli organlarının
gözlem yoluyla incelenmesi sonucu süt tipi ineklere uygunluk
düzeyinin belirlenmesidir. Süt tipi inekçiliğinde form üzerinde
durmanın faydaları;
- Süt ve yağ verimi arasında çoğunlukla pozitif yönlü genetik
ve fenotip ilişkileri vardır.
- Seleksiyon kriterleri olarak yararlanma olanağı sağlar.
- Manejmanla ilgili bir kolaylıklar sağlamaktadır.
- Satış fiyatlarının emsallerine göre daima daha yüksek olduğu
bilinmektedir.
2. Form Değerlendirmenin Ülkemiz Açısından
Önemi:
Sahaya yönelik çalışmalarda verimlerin
nesnel olarak saptanması zaman alıcı ve masraflıdır. Oysa özel
biçimde değerlendirme çok kısa ve daha ucuza gerçekleşmektedir.
Az sayıda eleman ile fazla sayıda hayvan değerlendirmesi
olanaklıdır. Bu özellik form değerlendirmenin ülkemiz
koşullarında denenmiş boğa seçimini amaçlayan çalışmalar için
başlangıç aşamasında uygulanabilecek kullanışlı bir yöntem
olduğunu göstermektedir.
Ülkemizde şu ana kadar form yönünden bir
çalışma yapılmamış olması hayvanlar arasında bu yönden geniş bir
varyasyon bulunduğu söylenebilir. Bu durum ülkemiz sığırcılığı
açısından önemli bir durumdur. Yapılan çalışmalarda özellikle
süt sığırcılığında bu özellikleri ile süt verimi arasında çok
yüksek bir genetik ilişki olduğu saptanmıştır. Böylece form
durumu genetik ıslahında önemli bir seleksiyon kriteri olarak
görülmektedir. Form yönünden üstün nitelikli hayvanların
işletmenin karlılığını etkileyen bir faktör olmuştur.
IV) SÜT İNEĞİNİN MORFOLOJİK
DEĞERLENDİRİLMESİ:
Morfolojik değerlendirmenin iki amacı
vardır.
- Hayvanın tanımlanması yani kendi görünüşü içersinde
değerlendirilmesi.
- Hayvanın vücut ölçülerinin ideal ırk özelliklerine göre ayrı
ayrı puanlanmasıdır. Yapılan puanlamada 70-100 arasında puan
verilmektedir.
Hayvanın görüşü ile ilgili incelenmesine
geçmeden önce bazı temel kaidelerin gözden geçirilmesinde fayda
vardır;
- Hayvanın her görünüşünün biyolojik değişim değerleri
efektif bir ölçü olmayıp, tahmini değerlerdir. Bu yolla tahmini
değerler üniform bir özellik gösterir. Yani gerekirse tahmini
değerler üzerine denetlemeler yapılabilir.
- 1-50 arasında değişen cetvelde 25 ortanca değerdir. Burada her bir
görünüşün biyolojik değişiminin ortanca değeri demektir.
- Değerlendirilen hayvan 25 değeri ile karşılaştırılır. Her bir görünüş
için biyolojik değişim değeri ortanca değerden ne kadar büyükse
o kadar fazla, ne kadar düşükse o kadar az puanlama verilir.
- Hayvanların büyük bölümünün biyolojik değişim değeri içinde kalmasına
karşın işlem dışı bırakılan norm harici olanlara da rastlamak
mümkündür. Normal boy değişimi 130-150 arasında olsa da bu
değerlerin altında veya üstünde hayvanlara rastlayabiliriz.
Örnek verecek olursak ; Boy 135 cm olsun (140-135)=5*2=10 ve
25-10=15 değeri verilir. Boyu 143 cm olsun (140-143)=3*2=6
25+6=31 değeri verilir.
- Tanımlamada hayvanların yaşı, laktasyon sayısı, laktasyon ve besleme
durumu, ahır sistemi, sağım saati vs. göz önünde tutulmaz. Bu
öğeler son değerlendirmede ele alınır.
- Çıkan değerler orta ve ortaya yakın olmalıdır. İstenen ölçü değeri
budur.
Şimdi hayvanlarla ilgili değişik
görünüşleri ele alıp inceleyelim ;
Boy: Hayvanın yer ile cidagosunun
arasındaki yüksekliğin cm olarak ifadesidir. Seleksiyonda yüksek
hayvanlar seçilir. Sebebi yüksek hayvanın daha derin ve uzun bir
yapıya sahip olacağı düşüncesidir.
Arka Bacakların Durumu: İşlevsel
yönden memeden hemen sonra gelir. Bacaklar güçlü bir yapıda
olmalı, yan ve arkadan bakıldığında yere dik olmalıdır. Butlar
yassı kalçaların profili de doğru bir hat üzerinde olmalıdır.
Aşık kemiği düz ve geniş özelliklere sahip olmalıdır, çıkıntı ve
damarlar iyice gözlenebilmelidir. Bağlantı noktasında bacaklar
hafif bir köşe oluşturmalıdır. Şayet çok dik olursa bacaklar
zorlamaları kaldıramaz. Bu hal işlevsel açıdan önemli bir
kusurdur. Kemikleri fazla olan bacaklarda kusurlu sayılır. İki
bacaktaki aşık kemiğinin birbirine yakın olması kusur olarak
değerlendirilir.
Ayakları Durumu: Güçlü, topuk bölgesi
yüksek orta büyüklükte olmalı ve yere iyi basmalıdır. Son
eklemle tırnak arasında kalan bölüm kısa ve güçlü olması
gerekmektedir. Tırnağın fazla açık ve topuğun alçak olması, son
eklemle tırnak arasındaki kalan bölümün uzun ve zayıf olması
kusur olarak kabul edilir.
Memenin Ön Bağlantısı: İdeal bir ön
memenin hacmi arka memeninkine eşit olmalıdır. Meme çok sayıda
ince damarlarla kaplanmış olmalıdır. Memenin hacmini azaltan
kısa bağlantı, memenin fazla yuvarlak olması veya fazla yuvarlak
olmayıp zayıf bağlantılı olması kusur olarak kabul edilmektedir.
Memenin Arka Bağlantısı: Memenin
arka bağlantısı çok geniş ve çok yüksek olmalıdır. Arka profil
yandan bakıldığında düz bir çizgide görülmeli veya kalça
profiline göre biraz çıkık olmalıdır. Meme loblarının ayrılma
çizgileri belli olmalıdır. Bağlantıların zayıflığı, dar sivri
bir meme yapısı, bağlantının tamamen fonksiyonsuzluğu sebebiyle
memenin ayrılması kusur olarak sayılmaktadır.
Meme Başları: Meme başları uygun
boyda (6-7 cm) ve çapta (3-3.5 cm) olmalı, her bir meme dokunun
ortasında bulunup yere dik bakmalıdır. Meme deliğinin kolay
açılması için uçları sivri olmalıdır. Aşırı büyük-küçük olması,
fazla uzun-kısa olması, armut şeklinde olup sivri uçla bitmesi,
dışa doğru bakması, meme lobu ortasında yer almaması, meme
başlarının fazla geride olması, ön memem başlarının birbirinden
uzak olması kusur olarak değerlendirilmektedir.
Genel Görünüş: Hayvanın bir bütün
olarak değerlendirilmesidir. Orantı, yürüyüş, güç, boy, dişilik,
vücut kuvveti, incelik faktörlerinin bir Arada bulunması
istenir.
Süt Verimi İle İlgili Karakteristikler:
Laktasyon dönemindeki bir inekte lüzumsuz et fazlalığı ve deri
altı yağ birikintisi olması istenmez. Ayrıca, tüm kemikler yassı
ve net olmalı, özellikle kaburgalar çok geniş yassı ve
birbirinden ayrık bir yapı göstermelidir. Bütün bunlar hayvanın
gücü ve vücut kuvveti ile birleştirilmelidir.
Vücut Kapasitesi: Göğüs ve karın
boşluklarının derinliği, genişliği ve uzunluğunun oluşturduğu
hacme vücut kapasitesi denir. Vücut kapasitesi fazla olan hayvan
diğer şartlar aynı kalmak koşuluyla fazla yem tüketeceğinden
yüksek bir üretim potansiyeline ulaşabilir.
Her bir Kompleks Yapı İçin Verilecek Maksimum Puanlar
Genel görünüş = 30 puan
Süt verimi ile ilgili karakteristikler = 20 puan
Vücut kapasitesi = 20 puan
Meme yapısı = 30 puan
|
Yerli Sığır Irkları