SIĞIRLARDA
ŞARBON ( ANTRAX )
HASTALIĞI
Hastalığın etkeni, Bacillus antracis,
sporlaşarak çoğalan bir bakteridir. B. antracis, 55 - 60 C°'
de 10-15 dk.' da inaktif hale gelirken, sporları toprakta, merada
ve sularda 50-60 yıl canlı kalabildiği gibi, fiziksel ve kimyasal
etkilere karşı çok dayanıklıdır. Nemli ısıda, 121C°'
de 15 dk' da, kuru ısıda 160 C°'
de 60 dk.' da ölürler. Antraks sporları, %0.1 sublime içinde 70
saat, %4 potasyum permanganatta 15 dk., %3 formolde 3-4 gün ve %5
fenolde 2-40 gün canlılığını koruyabilmektedir.
Kurutulmuş halde sporların yıllar boyu saklanması
mümkündür. Doğal koşullar altında soğukkanlı hayvanlar hariç tüm
sıcakkanlı hayvanlar ve insanlar enfeksiyona yakalanabilirler.
Ancak çok koyun, keçi, sığır, manda, deve ve geyikler, daha az
olarak domuz, at ve carnivorlarda görülür.
Bulaşma:
Bulaşma başlıca 3 yolla olmaktadır ;
Sindirim yoluyla (Bağırsak şarbonu): Hayvanlarda
bulaşma su, yem, ot gibi gıdalarla mikrobun alınması ile olurken,
insana bulaşma yolu; iyi pişirilmemiş etlerin yenmesi ile
şekillenir. İnsanlarda toksemi sonu 2- 3 gün içinde ölüm oluşur.
Vakaların %25-75 oranında ölümle sonuçlanır.
Solunum yolu ile (Akciğer Şarbonu): Hayvanlarda
nadiren görülen bu yolla enfeksiyona, insanlarda sıkça rastlanır.
Hayvanların deri, kıl,yapağı ve yünü ile uğraşan insanlarda
görülür. Dolaşım yetmezliği ve şok sonu 2-3 gün sonra ölüm oluşur.
Ölüm oranı %20’den yüksektir.
Deri yolu ile (Deri Şarbonu) : Deride oluşan
çizik, sıyrık ve yaralardan mikrobun girmesi ile olur. İnsanlar,
yine hastalıklı kan ve ete temasla mikrobu alırlar. Bakterinin
inkubasyon süresi 1-10 gündür. Deri enfeksiyonlarında %5-20
oranında ölüme neden olur.
Son iki Şarbon türü ‘Meslek Hastalığı’ dır.
Hayvanlarda Klinik
Belirtiler :
Antraks basili, bazı olgularda vücutta çabuk üreyerek
klinik belirti oluşturmadan ölüm oluşturabilir ki, bu seyir
sırasında; sendeleme, solunum güçlüğü, ayakta duramama, titreme,
halsizlik, titreme ve yere düşerek kısa sürede ölüm görülür.
Ölümden önce ve sonra ağız, burun ve anüsten kanlı bir akıntı
gelir.
Konakçının direncinin daha yüksek olması halinde ise;
vücut ısısı artar (40-420C) ve bir süre aynı düzeyi koruduktan
sonra aniden düşer ve hayvanlar (3-4 gün içinde) ölürler.
Olguların çoğunda sinirlilik, huzursuzluk, iştahsızlık, asfeksi,önceleri
kabızlık sonraları kanlı ishal ve kanlı idrar, deride püstüller,
gebelerde yavru atmalar, eritrosit sayısında azalma ve
şekillerinde bozukluklar görülür. Bu belirtilerin hepsi genellikle
bir hayvanda bulunmaz. Sığırlarda akciğer ve deri antraksı
nadirdir.
Ölen hayvanda teşhis, antraxlı hayvanların kadavralarında
çok çabuk bir kokuşma görülür. Ölüm sertliği tam değildir veya
yoktur. Doğal deliklerden (ağız, burun, anüsten) siyah renkte kan
gelir ve pıhtılaşmaz. Otopsi de en tipik bulgu; dalağın şişkin ve
çamur kıvamda olmasıdır.
3285 sayılı Hayvan Sağlığı ve Zabıtası Kanununa göre
Antraks ihbarı mecburi hastalıklardan olup, hastalığa yakalanmış
hayvanlar tazminatsız olarak öldürülür ve imha edilir.
Kesimlerine müsaade edilmez. Hastalıktan şüphe edilenler 5 gün
müşahedeye alınır. Müşahede süresi sonunda hasta oldukları tespit
edilenler tazminatsız olarak öldürülür ve imha edilir. Bulaşmadan
şüpheli hayvanlar masrafları sahiplerine ait olmak üzere 15 gün
karantinaya alınır. Hasta hayvanlar tazminatsız olarak öldürülür
ve imha edilir. Hastalıksız hayvanlar müşahede ve karantina
sonunda serbest bırakılır.
Korunma Önlemleri:
Antrakstan ölmüş hayvanların yakılarak veya 2 metre
derine gömülüp üzerine bol sönmemiş kireç tozu serperek ortadan
kaldırılması gerekir.
Hastalığın merada çıktığı durumlarda mera duyarlı
hayvanlara kapatılır, hastalar ayrılır, sağlamlar daha yüksek
yerlere taşınır ve aşılanırlar.
Hastalık ahırda çıkmışsa hastalar ayrılır ve gerekirse
tedaviye alınır. Sağlamlara aşı uygulanır. Tüm ahır malzemesi
dezenfekte edilir.
Yine hasta hayvanların temas ettiği nakil vasıtaları
dezenfekte edilir. Hayvan yemi veya artıkları ve hayvansal
maddeler yakılarak imha edilir.
Hasta ve hastalıktan şüpheli hayvanların kesilmesi ve
etlerinin tüketimi yasaktır. Ölen hayvanlara otopsi yapılmaz.
Bulaşık meralarda otlatılması zorunlu hayvanlara antraks Max
Sterne aşısı uygulanır ve aşılamadan 15 gün sonra bölgenin
dezenfeksiyonu yapıldıktan sonra bu bölgeye girmesine izin
verilir. Aşı antrakslı bölgelerde hastalık çıkmadan önce
ilkbaharda uygulanır. Bağışıklık 1-2 haftada şekillenir, 6-12 aya
kadar devam eder.
Hayvansal ürünler (yün, kıl, deri vb.) uygun yöntemlerle
sterilize edilir .
İnsanda korunma : Bulaşık hayvan ürünleri ile
uğraşan kişiler, uygun elbise, maske ve eldiven kullanmalı, risk
grubundaki insanlar ise, koruyucu antijen ile bağışık hale
getirilmelidir.
Et muayene bulguları:
Antrax'tan ölen hayvanların kadavralarında çok
çabuk bir putrifikasyon görülür.(Kazeöz dekompozisyon) Buna
karşılık rigor mortis yavaş veya hiç şekillenmez. Doğal
deliklerden (Anüs, vulva, ağız ve burun) siyah renkte kan gelir ve
pıhtılaşmaz. Vücudun çeşitli yerlerinde ödemler ve
hemorajilere rastlanır. Hayvanın derisi yüzüldüğünde deri altı
damarları çok dolgun olup kadavrada bir septisemi tablosu görülür.
Jelatinöz infiltrasyon bölgelerindeki lenf yumruları büyümüş ve
kesit yüzleri hemorojiktir. Kan koyu renktedir ve pıhtılaşmaz,
hava ile temasta zamanla rengi kızarır ve pıhtılaşma kabiliyeti
kazanır. Dalakta akut bir şişme, normalden 4-5 kat büyüme ,
kapsülü gergin olup ve üzerinde kan oturmaları vardır. Kesit yüzü
koyu renktedir, içinden katran gibi bir kan sızar. Karaciğer ve
böbreklerde şişme, paranchim degenerasyonu gözlenir. Özellikle
ince bağırsak mukozası parlak kırmızı renkte olup, şişmiş ve
üzerinde hemorojiler bulunur. Vucud boşluklarında kanlı bir exudat
vardır.
Hastalık sığırlarda yanıkara ve diğer clostridial
enfeksiyonlarla (basiller ichterohemoglobinuri) , pastörellozis ,
leptospirozis , piroplasmosis ile ; koyunlarda bradzot,
clostridium septicum gastroenteriti, piroplasmosis ve
leptospirosis ile; domuzlarda pastörellozisten ileri gelen
pharangitis ile karışabilir.
Etler hakkında karar:
H.S.Z.Y.'nin 109. maddesine göre canlı muayenede
anthrax belirlenirse hayvan kesilmez. Kesimi yasaktır. Amaç kesim
işi ile uğraşan personele hastalığın bulaşmasını ve etkenlerin
kesim işlemi sırasında etrafa yayılmasını önlemektir. Anthrax'tan
öldürülen ve anthrax tan şüpheli görülen hayvanların derilerinin
yüzülmesine müsaade edilmez. Kesimden sonra et muayenesinde
hayvanda anthrax belirlenirse muayeneyi yapan veteriner hekimin
ellerini temizleyip dezenfekte etmesi ve bu konuda personeli
bilgilendirip, gerekli önlemleri alması gerekir.
H.S.Z.Y'nin 97. maddesine göre anthrax lı
hayvanların veya bu hastalıktan şüpheli olanların kesimi,
etlerinin veya diğer vücut kısımlarının tüketimi kesin olarak
yasaktır. Enfekte etlerle temas etmiş süt , yapağı ve kıllar imha
edilir.
Anthrax tan ölmüş hayvanların kadavraları et,
deri, iç organları, boynuz, tırnak, ve diğer bütün kısımları imha
edilmelidir. Kesim bandındaki bir önceki ve bir sonraki karkasın
kontaminasyon riski göz önünde bulundurulmalı ve bu gövdeler de
imha edilmelidir.
Etkenleri yıkımlamak için kaporit ve kireç kaymağı
gibi klor bileşikleri kullanılır. 100
ºC de 30 dakikada
yıkımlanırlar. Kadavralar özel fırınlarda yakılmalıdır.
DERLEYEN:
Vet. Hek. Hayri YENİYURT
KAYNAK :
Bornova Araştırma Enstitüsü, Sığırda Şarbon Hastalığı (2003)
Arslan A. (2002) Et muayenesi ve Et ürünleri
teknolojisi Medipres 97-98
|