ÖZEFAGUS
TIKANMASI (Obstuctio
Oesophagie)
Özefagus lumeninin
iyi parçalanmamış
gıda maddeleri veya
yutulan yabancı
cisimler tarafından
kısmen veya tamamen
tıkanması halidir.
En çok sığırlarda
daha seyrek olarak
koyun ve keçilerde
gözlenir.
Etiyoloji:
-
İyice
parçalanmadan
hayvanlara
verilen şalgam,
turp, elma,
pancar, ayva,
patates, mısır
koçanı, lahana
parçaları ve
havuç gibi yumru
yiyecekler ve
meyvalar, gıda
niteliğinde
olmayan yabancı
cisimler (odun
ve cam
parçaları,
kemik, plastik
vs.)
yutulduklarında
peristaltik
hareketlerin
etkisiyle
özefagus'un
belli bir yerine
kadar ilerler,
oradan ileri
geçemezler ve
tıkanmalara
neden olurlar.
-
Hayvanlarda
özefagus
mukozasının
yangısı ve
yaralanmasını
takip eden
daralmalar ile
özefagus
haricindeki
çeşitli
şişkinliklerin (abse,
tümör vs.) ve
mediestinal lenf
yumruları
büyümesi
(tüberküloz,
lökozis) sonucu
oluşan
kompresyonlar
özefagus
tıkanması
riskini artırır.
-
Özefagus spazmı
ve N. vagus'un
tahribatına
bağlı kardia
spazmı gibi
durumlarda da
tıkanmalar
görülebilir.
Semptomlar:
-
Özefagus
tıkanması tam
veya parsiyal
olabilir.
Predileksiyon
yerleri
özefagusun
başlangıcı,
göğüs girişi,
kalp basisinin
üst yarım
bölgesi ve
diafrağmanın
önüdür.
-
Tıkanıklık
şekillenir
şekillenmez
semptomlar hemen
başlar.
-
Tam tıkanmalarda
hayvan derhal
yemden kesilir,
su içemez,
yutulan yemler
geri gelir. Eğer
tıkanma rumene
yakın kısımlarda
ise hayvan
yemini başını
sağa sola
sallayarak
yutar, fakat
antiperistatik
bir hareketle
(bu hareket
dışardan da
gözlenebilir)
tekrar dışarı
atar, tıkanma
yeri eğer ön
kısımlarda ise
hayvan gıdayı
yutamaz ve
ağızdan hemen
geri düşürür.
-
Özefagus
tıkanmalarında
baş ve boyun
ileri uzatılır.
Salivation,
huzursuzluk ve
korku hali
vardır.
Yutulamayan
salyanın
larenkse kaçması
öksürüğe yol
açabilir. Boş
çiğneme
hareketleri ve
öğürme görülür.
-
Özellikle
sığırlarda en
önemli semptom
ruktusun
kaybolması
sonucu rumende
kitle halinde
gaz birikmesi
(akut sekunder
timpani)
halidir. Buna
bağlı olarak
solunum güçlüğü
de şekillenir.
-
Tıkanma servikal
kısımda ise
lokal semptomlar
gözlenir. Burada
boynun sol
tarafında
oesophagusun
tıkanan
bölgesinde bir
şişlik gözlenir
ve palpasyonla
da tıkayan cisim
hissedilir.
Bazen tıkanan
yerin ön
tarafında gıda
birikmesi sonucu
özefagus sucuk
gibi ele gelir.
-
Sonda
uygulandığında
sonda rumene
ulaşmaz. Sonda
ile tıkanan yeri
tespit etmek
mümkün olur.
-
Kısmi
tıkanmalarda
klinik
semptomlar çok
belirgin
değildir.
Öncelikle
iştahsızlık ve
yutma güçlüğü
görülür. Bir
miktar su ve
tükürük
yutulabilir,
rumen timpanisi
şekillenmeyebilir
veya hafif
olabilir.
-
Özefagus
daralması,
genişlemesi veya
çevredeki abse
ve tümörlerin
kompresyonu
sonucu
şekillenen
sekunder
tabiattaki
özefagus tıkan-maları
yavaş
şekillenir,
semptomlar
gittikçe
şiddetlenir ve
nüksedici
karakterdedir.
Hayvan normal
gıdalarla
beslense dahi
sık sık tıkanma
tablosu ile
karşılaşılabilir.
Bu olgular da
tıkanma tam
olmadığı için
bir gün sonra
semptomlar
kendiliğinden
ortadan kalkar.
Bir süre sonra
yine görülür.
Tanı ve Ayırıcı
Tanı:
-
Özefagus
tıkanmasının
yeri, derecesi,
nedeni ve
seyrinin
zamanında
tesbiti hem
diagnoz hem de
tedavi açısından
önemlidir.
Hayatı tehdit
eden
komplikasyonlar
da (en korkulan
komplikasyonlar
gangrenli
pnömoni,
özefagusun
perforasyonu ve
basınç
nekrozudur)
beklendiği için
klinik
semptomlar
(özellikle
psöydosalivasyon
ve akut sekunder
rumen timpanisi)
ve özefagusun
dışardan
palpasyonu
yanında (servikal
bölgedeki
tıkanmalarda
lokalizasyonu
tesbit etmek
için),
akciğerlerin
oskültasyonu ve
özefagusun
sondalanması
gereklidir.
Sondanın uç
kısmının kan,
irin veya doku
parçaları ile
bulaşık olup
olmadığı kontrol
edilmelidir.
-
Salivasyon,
rumen timpanisi
(akut primer ve
kronik rezidiv
timpani) ve
böğürme görülen
hastalıklar ile
karışabilir.
Salivasyon ile
seyreden
hastalıklarda
rumen timpanisi
yoktur. Diğer
timpani
olgularında
salivasyon
gözlenmez.
Böğürmenin
görüldüğü kuduz,
botulismus ve
kurşun
zehirlenmesi
gibi
hastalıklarda
ise timpani
görülmediği gibi
merkezi sinir
sistemi ile
ilgili
semptomlar da
mevcuttur.
Ayrıca yutak
felci, özefagus
dilatasyonu ve
stenozu ile de
karıştırılmamalıdır.
Bu hastalıklar
daha ziyade
yavaş
gelişirler.
-
Özofagitisleri
sonda
uygulayarak
tıkanmadan ayırt
etmek mümkündür.
Çünkü
özofagitislerde
sonda
uygulandığında
hayvan ağrı
duysa bile sonda
özefagusu rahat
geçer, rumene
ulaşır. Akut
primer
timpaniler de
yine sonda
uygulaması ile
akut sekunder
timpanilerden
ayırt edilir.
Hastalığın Seyri:
-
Spontan olarak
iki saat sonra
aşağı kayması:
Tükrük nedeniyle
yumuşama ve
kayganlık,
krampların belli
bir süre sonra
çözünmesi veya
transport
esnasında kayma
sonucu rumene
düşebilir.
-
Ahırdaki
olaylarda hemen
dikkati
çekebildiğinden
acilen müdahale
söz konusu
olabilir. Ancak
merada gözden
kaçabilir ve
hemen
görülmeyebilir.
Böyle olaylarda
şiddetli
derecede rumen
timpanisi
nedeniyle
asfeksi sonucu
ani ölüm
olayları
gözlenir.
-
Özefagus
mukozasında
olaydan 6-12
saat sonra
basınç
nekrozları
gelişebilir.
-
Özefagus
mukozası ve
kaslarında
yaralanmalar ve
perforasyonlar
oluşabilir.
-
Nadiren
aspirasyon
pnömonisi ve
peritonitis
(hayvan
sahipleri
tarafından
rumenin
delinmesi veya
trokar tatbiki
sonrası)
gözlenebilir.
Prognoz:
Yeni tıkanmalarda (6
saate kadar)
nisbeten iyidir.
Uzun süren
tıkanmalarda (12–24
saatten fazla)
kötüdür. Asfeksiden
ölme tehlikesi
vardır.
Tedavi:
-
Veteriner
Hekiminize
danışınız!
-
Tedavide amaç
tıkayan kitleyi
ya ağza
getirerek çekmek
veya iterek
rumene
düşürmektir.
-
Müdahaleleri
kolaylaştırmak
için hayvan
sıkıca tespit
edilir ve
meyilli bir yere
çekilir. Eğer
asfeksi
tehlikesi varsa
ilk önce ince
bir trokarla
rumene punksiyon
yapmalı ve
tıkanıklık
giderilinceye
kadar orda
bırakılmalıdır.
Tıkanıklığa
sebep olan
maddeyi
uzaklaştırmada
uygulanan
metodlar
farklıdır.
-
Bunlar;
kayganlaştırıcı
ilaç kullanma
(likit yağlar
vs.), kusturucu
veya peristaltik
artırıcı
ilaçlar, salya
söktürücü
ilaçlar,
dışarıdan elle
veya penslerle
masajlar yapma
ve ağız yolundan
çıkarma (el veya
tel halkalarla),
sonda
uygulamaları,
basınçlı hava
verme (Yağlı bir
burun-meri
sondası tıkanma
yerine kadar
itilir. Kısa bir
süre
kompressörden
hava basılır.),
su ile yıkama
(Burun-meri
sondası tıkanma
yerine kadar
itildikten sonra
yaklaşık 250 ml
kadar su
verilir. Tıkanma
yerinde sonda
üflenir. Verilen
su miktarı
artırılır, su
hemen tekrar
geri alınır.) ve
nihayet
özofagotomi gibi
metodlardır.
Hepsinin de
riskleri vardır.
-
Bilhassa
özefagus kramp
halinde iken
kayganlaştırıcı,
salya söktürücü,
peristalitik
artırıcı
ilaçları
kullanmak
kesinlikle
kontrendikedir (gangrenli
pnömoni
tehlikesi). Bu
durumda ya
krampın
kendiliğinden
geçmesi
beklenmeli veya
spazmolitik
ilaçlarla
(%50'lik
novalgin) krampı
çözmelidir.
Sığırlarda kramp
çözüldükten
sonra yem
maddeleri 1-2
saat içinde
yutulabilir veya
organik
karekterde ise
yumuşayarak
rumene
kayabilir. Tabi
böyle durumlarda
rumende timpani
tehlikesi
giderilmelidir.
-
Şayet
kendiliğinden
rumene düşmezse;
tıkanmanın
bertaraf
edilmesini
kolaylaştırmak
için spazmolitik
(%50'lik
novalgin, i.v.)
veya trankilizan
(rompun) ilaç
uygulandıktan
sonra hayvanın
başı aşağı
eğilir, tıkanma
eğer boyun
bölgesinde ise
Sulcus
jugularis'in iki
yanında
parmaklarla
arkadan öne
doğru
sıvazlanarak
cisim farenkse
doğru itilir,
bir yardımcı el
ile ağızdan
çıkarılır. Bu
müdahale
başarısız olursa
veya cisim göğüs
boşluğunda
tıkanma yapmışsa
sert bir sonda
(lastik, plastik
veya madeni)
özefagusa
sokulur,
kayganlık
oluşturmak için
sonda içine bir
fincan
zeytinyağı
dökülür. Tıkayan
cisim rumene
doğru itilir.
-
Bu ilk
müdahaleler
sırasında
başarılı
olunmazsa
asfeksi
tehlikesi de
dikkate alınarak
sol açlık
çukurluğundan
trokarla
punksiyon yapıp
gaz dışarı
alınmalı ve
tıkanıklık
giderilinceye
kadar orada
bırakılmalıdır.
Böylece yabancı
cismin rumene
doğru itilmesi
de bir ölçüde
kolaylaşmış
olur. Bunlar
sonuçsuz kalırsa
tirbişonlu özel
madeni
sondalarla
mantar çıkartır
gibi cisim
dikkatlice
çıkarılır veya
parçalanır.
Bunun için sonda
yabancı cisme
değinceye kadar
sokulur,
tribişonun bağlı
olduğu mandren
kendi ekseni
etrafında
döndürülerek
yabancı cisim
tespit edilir.
-
Sonda yavaş
yavaş çekilerek
cisim
çıkartılır.
Çıkarılamazsa
parçalanır.
Burada
özefagusun
yaralanma
tehlikesi
bulunduğundan
çok dikkat
edilmelidir.
Direkt kardianın
ön kısmında
kalan yabancı
cisim
rumenotomiden
sonra elle
alınır veya
sonda ile
itilir.
-
Tüm denemeler
başarısız olursa
son çare
özofagotomi
operasyonudur.
EDİTÖR:
Prof. Dr. Yusuf GÜL
KAYNAK: Geviş Getiren Hayvanların
İç Hastalıkları
|