|
STOMATİTİS
(AĞIZ
MUKOZASI YANGISI)
Stomatitis
ağız mukozasının yangısı demektir. Yangı yaygın (Stomatitis
diffusa) veya lokal (Stomatitis localis) karakterde olabilir.
Lokalize olduğu yere göre de cheilitis (dudakların yangısı),
gingivitis (diş etlerinin yangısı), glossitis (dilin yangısı) ve
palatitis (sert damağın yangısı) olarak ifade edilir. Stomatitis
primer bir hastalık olabildiği gibi bazı enfeksiyöz hastalıklar
ve zehirlenmelerin önemli bir semptomu olarak ta görülür (sekunder
stomatitis).
Yangının
Patolojik – Anatomik Görünüşüne Göre Stomatitis Tipleri
- St.
erythematosa (St. catarrhalis)
- St.
erosiva (Sıyrıklı ağız yangısı)
- St.
vesiculosa, St. pustulosa (Kese şeklinde kabarcıklı ağız
yangısı)
- St.
papullosa (papüllü ağız yangısı)
- St.
ulcerosa (ülserli ağız yangısı)
- St.
diphtheroidea (Difteroid ve yalancı membranlı ağız yangısı)
- St.
gangrenosa (Gangrenli ağız yangısı)
- St.
phlegmonosa (Flegmonlu ağız yangısı)
Etiyoloji
Primer
nedenler:
Mekanik
– Travmatik,
Şimik,
Termik
Sekunder
nedenler:
Toksik,
Vitamin noksanlıkları, Enfeksiyöz
Mekanik-travmatik etkiler:
Dikenli,
kılçıklı sert yemlerin alınmasıyla oluşan yaralanmalar, batıcı
yabancı cisimler, kemik parçaları, diş anomalileri, diş
değiştirme, ağız boşluğundaki maniplasyonlar (Örneğin,
operasyonlar), padan ve rumen sondası tatbikatları ve ilaç
içirme sırasındaki travmalar, hayvan sahiplerince ağız içinde
tedavi amacıyla yapılan bazı uygulamalar
Şimik etkiler:
Çeşitli
irkiltici ilaçlar ile yakıcı asit ve alkalilerin tedavi amacıyla
yeterince sulandırılmadan kullanılması veya kazaen alınması,
yakıcı özelliği olan sanayi artıklarının ve yakıcı pomatların
hayvanlar tarafından kaza eseri yenmesi veya yalanması, kapsül
şeklindeki ilaçların ağız içerisinde açılması, hardal vb.
irkiltici yemlerin, küflenmiş ve ekşimiş yemlerin yenmesi sonucu
stomatitis oluşabilir.
Termik etkiler:
Burada çok
sıcak veya donmuş yemlerin verilmesi söz konusudur.
Vitamin
noksanlıkları:
Özellikle
hipovitaminozlarda (A, C ve B vitaminleri) mukoza direnci düşer
ve bu nedenle mukozalar kolaylıkla yangılanabilir.
Enfeksiyöz
stomatitler (Stomatitis infectiosa):
Viral,
bakteriel, mykotic etkenler
Sığırlarda Stomatitis ile seyreden hastalıklar:
-
Şap (Aphthae epizooticae)
-
Sığır
vebası
-
Virus
diarrhoe-Mucosal disease komplex (VD-MD)
-
Coryza
Gangrenosa bovum (CGB)
-
St.
papullosa
-
St.
proliferativa
-
St.
vesicularis
-
Muzzle
disease
-
Dana
difterisi (nekro bacillosis)
-
Dil
aktinobasillozu
-
Pamukçuk (Soor)
-
Fusospiroketozis
-
Mavi
dil
Koyun ve keçilerde
Stomatitis ile seyreden hastalıklar:
Atlarda
Stomatitis ile seyreden hastalıklar:
-
St.
vezikülaris
-
At
çiçeği
Hastalık Belirtileri:
-
İştahın kısmen veya tamamen kaybolması
-
Salya
akıntısı
-
Yavaş
ve ağrılı çiğneme, ağız şapırdatması, diş gıcırdatması, boş
çiğneme hareketleri, huzursuzluk, korkulu bakışlar, bazen
ağızdan yemin geri düşmesi.
-
Ağızda
pis koku
-
Ağız
boşluğunun muayenesinde mukozadaki defektler ve yangı
semptomları görülür (Ağız mukozası sıcak ve ağrılıdır).
-
Ağzı
bazen açık tutar, bazen de açtırmak istemez
-
Yüz
şiş olabilir (deri altı dokularda yangı ve flegmon
gelişirse)
-
Bölgesel lenf yumrularında şişme ve ağrı gibi yangı
belirtileri
-
Sistemik hastalıklara bağlı sekunder stomatitislerde doku
nekrozu sonucu toksemiler ortaya çıkabilir ( Oral
nekrobasilloz ve sistemik viremiler)
-
Sekunder nitelikteki ağız yangılarında; ağız lezyonlarının
ve fonksiyonel bozukluklarının yanı sıra o hastalığa ait
diğer semptomlar da mevcuttur
Komplikasyonlar
Tanı:
Aşağıdaki maddelere göre tanı konur.
-
Anamnez (Ayırıcı tanıda da önemli): Şimik ve fizik
nedenlere bağlı stomatitisler hakkında bir fikir verebilir.
-
Klinik
semptomlar
-
Laboratuar muayeneleri
-
Akut
vakalar (Viral enfeksiyonlar, yeni travmalar ve zehirler)
kronik vakalardan (Genellikle bakteriyel enfeksiyon, diş
bozuklukları) ayırt edilmeli
Ayırıcı Tanı:
-
Yutak
yangısı
-
Yutak
felci
-
Özefagus tıkanması: Ağızdan sicim tarzında salya akar fakat
ağızda hiçbir lezyon yoktur. Ayrıca sekonder timpani
şekillenmiştir. Rumen sondası özefagustan geçmez.
-
Yabancı cisim
-
Tümörler
-
Sekunder stomatitislerde diğer organ ve sistemlerde
bulunması gereken tipik semptomlar dikkate alınmalıdır.
Hastalığın seyri:
Flegmonlu,
nekrotik ve ülseratif ağız yangıları hayvanın yemi almasını,
çiğnemesini ve yutmasını engellediği için prognoz bakımından
kötüdür. Bu tip yangılar sepsis sonu ölümede yol açabilir.
Tedavi:
-
Neden
ortadan kaldırılır.
-
Hayvanın önünde bol ve temiz su bulundurulmalıdır.
-
Kolay
çiğnenebilen ve yutulan yemler (Burun-Meri sondası veya
rektal yolla, damar içi)
-
Enfeksiyon söz konusu ise hastalar izole edilir.
-
Mekanik-travmatik nedenlere bağlı olan hafif derecedekiler
kendiliğinden iyileşebilir (Gliserin iode)
-
Antiseptik ve büzüştürücü solüsyonlar
Creolin % 1–2 sol.
Rivanol % 0,1–1 sol.
Trypaflavin % 1 sol.
Potasyum permanganat % 0,1–1 sol.
Borik
asit % 3 sol.
Sodyum
bikarbonat % 5 sol.
Glyserol % 1 sol.
Papatya çiçeği
Fizyolojik tuzlu su
Potasyum klorür % 3 sol.
Oksijenli su % 0,5 – 3 (1 tas suya 1 çay kaşığı)
1 lt suya 2 kaşık sirke
-
Nekrotik yangılarda: Nekrotik dokular mekanik olarak
kaldırılır. Tentürdiyot, bakır sülfat (% 5 – 10), gümüş
nitrat (% 5–10) gibi yakıcı ilaçlar sürülür.
-
Ülser
oluşumunda şirurjikal yara tedavisi
-
Sekunder stomatitislerde esas hastalığın tedavisi
-
Parenteral antibiyotik uygulamaları (Enf, sepsis!)
-
Lokal
anesteziler (Özellikle: Gingicain)
-
Gingivektomie (kronik yangılı diş etleri veya
proliferasyonlar)
-
Kortikosteroidler (Enf !)
-
A, B,
C vitamin enjeksiyonu
-
Dehidrasyon tehlikesine karşı tedbirler alınır.
-
Antimykotika: Candida albicans enfeksiyonlarında Nystatin
(Ör; Mikostatin), % 10 – 25’lik Borglyserol sol. Gliserin
iode, % 2 Metilen mavisi, % 1 Jansiana violet
EDİTÖR:
Prof. Dr. Yusuf GÜL
KAYNAK: Geviş Getiren Hayvanların
İç Hastalıkları
|
