TÜKÜRÜK
BEZİNİN YANGISI (SİALOADENİTİS)
Evcil hayvanlarda yaygın olmamasına rağmen parotis bezinin
sialoadenitisi (Parotitis) sığırlarda önemlidir. Sığırlardaki
tükrük bezleri şekil 1’de gösterilmiştir.
-
Parotis bezinin sialoadenitisi (Parotitis)
-
Submandibular bezin sialoadenitisi (Sialoadenitis
submandibularis)
-
Sublingual bezin sialoadenitisi (Sialoadenitis sublingualis)
Parotis Bezinin Sialoadenitisi (Parotitis):
Kulak
altı tükrük bezinin (Gl.parotis) yangısı demektir. Parotis
yangılanması primer ve sekunder, spesifik ve unspesifik, diffus-parenkimatöz
ve irinli-abseleşen, ayrıca akut ve kronik yangılanma şeklinde
ayırt edilir.
Etiyoloji:
-
En
önde gelen neden harici travmalardır.
-
Primer
unspesifik parotitler genelde tükrük kanalından irin
etkenlerinin girmesiyle oluşur. Ayrıca kılcık, kıl vs.
yabancı cisimlerin veya tükrük taşlarının stenon kanalını
tıkaması sonucu tükrük salgısının bez üzerine basınç yapması
da yangıya yol açar.
-
Komşu
organlardaki yangı olaylarının (bilhassa stomatitis,
gingivitis) bez dokusuna bulaşmasıyla parotitis
şekillenebilir.
-
Spesifik enfeksiyon etkenleri (bilhassa atlarda gurm,
sığırlarda aktinobasillozis, ayrıca tüberküloz, respiratorik
viral enfeksiyonlar vs.) kan veya lenf yoluyla buraya
ulaşabilir.
-
İnsanlardaki kabakulak hastalığı (Parotitis epidemica)
virusuna identik bir virusun sığırlarda da salgın halinde
parotitis yaptığı bildirilmiştir.
-
A
avitaminozis parotis'in yangılanması için predispoze bir
faktördür.
Hastalık Belirtileri:
Akut
yangılarda:
-
Parotis bölgesinde genellikle tek taraflı, disseminant veya
diffuz, sıcak ve ağrılı şişkinlik bulunur. Bu şişkinlik
kulak altından Angulus mandibularis’e kadar uzanır. Yangı
uzun süre devam ederse diğer tarafa da bulaşabilir (Parotitis
parenchymatosa).
-
İlgili
lenf yumrusunun şişmesi nedeniyle baş az veya çok ileri
uzatılmış ve biraz sağlıklı tarafa doğru meyilli tutulur.
Ayrıca iştahsızlık, ateş (bilhassa viral enfeksiyonlarda),
ağrı nedeniyle geviş getirme ve yutma güçlüğü ve salya akışı
bulunur.
-
Gl.
mandibularis’in yangısında spatium mandibula’nın ön ve orta
bölümlerinde sınırlı, kompakt, ağrılı bir şişlik ile kendini
gösterir. Ağız boşluğunun muayenesinde dilin alt kısmında
veya yanında karakteristik bu şişlik tesbit edilebilir (Ranula
inflammatoria). Bezin ağız boşluğuna dökülme yeri irinle
kaplanabilir ve hafifçe sıkıldığında Wharton kanalından irin
parçaları gelir.
-
Sialoadenitis sublingualis’te ağız boşluğu zemininin alt
tarafında, genellikle tek taraflı, oral ve aboral lokalize
olmuş, sınırlı, parlak ve ödematöz bir şişlik bulunur (Ranula
inflammatoria).
-
Parotitise yaygın bir ödem eşlik ettiğinden şişkinlik
oldukça artar ve solunum güçlüğüne neden olabilir. Komşu
organların hastalığa iştiraki ile de solunum güçlüğü ve
yutma güçlüğü oluşabilir.
-
Kokuşma etkenleriyle parotisin enfekte olması sonucu gaz
oluşur ve subkutan anfizem şekillenir. İrinli parotitisler
abseleşebilir. Abseleşme tam olduğunda fluktuasyon
hissedilir. Fakat, apseleşme meydana gelirse yukardaki
semptomlara ilaveten stenon kanalından ağıza irin akabilir.
Bu abselerde pis kokulu gri-yeşil renkte, doku parçaları
ihtiva eden sekret bulunur. İrinli lezyonlar dışarı açılma
eğilimi de gösterebilir ve kalıcı tükrük fistülleri
şekillenir.
-
Gl.
Parotis’in ileri derecede ve uzun süreli şişkinliklerinde
altında seyreden N. Facialis’in tahribatı sonucu fasial felç
oluşabilir.
-
Kronik
parotitis'de ağrı az veya yoktur. Bezin bulunduğu bölgede
düzensiz ve sert şişlik bulunur. Bu şişlik çok sayıda
apsecikleri ihtiva eder. Hayvan başını serbestçe hareket
ettiremez. Bu tablo, bezdeki aktinobasillozise bağlı olarak
şekillenebildiği gibi, sert bağ doku şişkinliklerinin sebebi
tükrük taşları da olabilir.
-
Primer
parotitis'te lezyonlar bez üzerinde sınırlı kaldığı halde,
sekunder olaylarda vücudun başka bölgelerinde de asıl
hastalığa ait lezyonlar görülebilir.
Tanı ve Ayırıcı Tanı:
Klinik
semptomlar ve lokal değişikliklere bakarak teşhis kolaydır.
Bununla birlikte diffuz şişkinlikleri; flegmonöz stomatitisler,
farenks yangısı ve retrofarengeal lenf yumrusu hastalıklarıyla (aktinobasilloz,
löykoz) karıştırmak mümkündür. Ancak detaylı muayenelerle ayırt
edilir. Parotis nekrozu olaylarında punksiyon önemli bulgular
(gaz kabarcıkları ile karışık, pis kokulu bir sekret) verir.
Tanının kesinleşmesi sialograhie (Iodipin’in %10’luk sol.) ile
yapılır.
Hastalığın Seyri:
Akut
olaylarda prognoz iyi ve tedaviye cevap verir. Kronik olaylarda
ise prognoz kötü olup tedavi neticesiz kalır.
Sağaltım:
-
Tüm
olaylarda parenteral antibiyotik (apselerden alınacak
materyalin bakteriyolojik muayenesi uygun antibiyotiğin
seçimine yardımcı olur) ve sulfonamid tedavisi tavsiye
edilir. Enfekte tükrük bezi yangıları 4–5 günlük antibiyotik
tedavisini gerektirir. Antibiyotiklerin lokal enjeksiyonları
da tavsiye edilebilir.
-
Destekleyici olarak yangılı bölgeye haricen derivatif
pomatlar (iyot pomadı, kafur pomadı) sürülür. Sıcak
kompresler de yapılarak abseler olgunlaştırılır. Sonra
abseler en yüzeysel noktadan ensize edilerek antiseptik
solusyonlarla (potasyum permanganat, oksijenli su, lugol
mahlûlü, rivanol vs.) lavaj yapılır. Gerekirse iodoforme ile
drene edilir.
-
Stenon
kanalı tıkanmışsa kanal açılıp yabancı cisim çıkarılır.
-
Kronik
parotitislerde tedavi elverişsizdir. Gerekirse, bez içine
lugol mahlûlü zerkleri, haricen sert friksiyonlar ve iyot
pomadı sürmek, dahilen de iyot tedavisi (Bkz.
Aktinobasillozis) yapmak tavsiye edilebilir. Bezin kronik
lezyonlu kısımlarının kısmi ekstripasyonu da mümkündür
(kanamaya dikkat).
-
Fistüller şirurjikal uzaklaştırılır. Şiddetli salya akışında
%0.05’lik atropin sülfat solusyonu enjekte edilir.
Sublingual Bezin Sialoadenitisi (Sialoadenitis sublingualis):
Dil
altı tükürük bezinin (Gl.sublingualis) yangısı demektir. Ağız
boşluğu tabanında dil bandının iki tarafında bulunan Gl.
sublingualis’in yangısı ruminantlarda genellikle Sialoadenitis
submandibularis ile ilişkili ortaya çıkar. Gl. mandibularis ve
Gl. sublingualis major’un sevk kanalları ortak bir deliğe sahip
olduğu için genellikle iki bez aynı anda hastalanır.
Etiyoloji:
Genellikle stomatitislere bağlı olarak meydana gelir. Bakteriyel
enfeksiyonlar veya yaralanmalar sonucu oluşur. Sevk kanallarının
tıkanmasıyla salya kistleri oluşur. Gl. parotis ve Gl.
submandibularis’te de görülen, benzeri kistler genellikle
travmalar, salya taşları veya bez dokusunun yangısıyla oluşur.
Hastalık belirtileri:
-
Ağız
boşluğu zemininin yan tarafında, genellikle tek taraflı,
oral ve aboral lokalize olmuş, sınırlı, parlak ve ödematöz
bir şişlik (Ranula inflammatoria) bulunur.
-
Salivasyon, kötü ağız kokusu ve iştahsızlık mevcuttur.
-
İleri
devrelerde ara sıra tavuk yumurtası büyüklüğüne varan ve
fluktasyon gösteren abse oluşur. Abse bazen kendiliğinden
ağız boşluğuna açılabilir.
Sağaltım:
Hastalığın
başlangıcında ağıza antiseptik lavaj uygulanır. Bu devrede %
3'lük iyot-oksilan solusyonu infiltre edilirse bazen iyileşme
sağlanır. Parotitis'deki diğer tedaviler burada da geçerlidir.
Abse oluşmuşsa açılıp gerekli tedavisi yapılır.
Submandibular Bezin Sialoadenitisi (Sialoadenitis
submandibularis):
Çene altı
tükrük bezinin (Gl.submandibularis) yangısıdır. Sığırlarda
nadiren görülür.
Etiyoloji:
Genelde
submandibular tükrük bezinin yangısının temelinde stomatitis ve
diş hastalıkları bulunur. Bitki kılçıkları veya benzeri yabancı
cisimlerin Wharton kanalından girmesiyle irin etkenlerinin beze
kadar ulaşması veya kanalın tıkanması sonucu salya akışının
engellenmesiyle bez yangılanabilir. Ayrıca köpek ısırması,
çarpma ve ezme gibi tavmatik nedenler yangıya neden olabilir.
Aktinobasilloz da nedensel faktör olarak bilinir.
Hastalık Belirtileri:
Spatium
mandibula’nın ön ve orta kısımlarında sınırlı, kompakt, ağrılı
bir şişlik ile kendini gösterir. Ağız boşluğunun muayenesinde
dilin alt kısmında veya yanında karakteristik bu şişlik tespit
edilebilir (Ranula inflammatoria). Bezin ağız boşluğuna dökülme
yeri irinle kapanabilir ve hafifçe sıkıldığında Wharton
kanalından irin parçaları gelir. Hastalık olayları öncelikle
regional lenf yumrularını da kapsar.
İştahsızlık, çiğneme güçlüğü, başın anormal tutuluşu ve
salivasyon gibi semptomlar da bulunabilir.
Tanı
ve Ayırıcı Tanı:
İyi bir
palpasyon ve klinik semptomlar teşhisi sağlar. En fazla lenf
yumrusu şişkinlikleri (löykoz, tüberküloz, aktinobasilloz) ile
karıştırılabilir. Lenf yumrusu şişkinlikleri kompakt ve iyi
sınırlanmış oluşumlar olarak saptanır. Farengitis’ten ayırt
edilmelidir. Farengitis’in neden olduğu şişkinlik simetrik
olarak ortaya çıkar. Baş aşağı eğik tutulur ve belirgin bir
yutma güçlüğü vardır.
Sağaltım:
Parotitis'de olduğu gibidir. Muhtemel abse oluşumları ya ağız
boşluğu içinden veya dış taraftan açılarak klasik abse tedavisi
uygulanır.
Gl. mandibularis aktinobasillozisi durumunda ise lokal Strepto-penisilin
enjeksiyonları ve ayrıca bezin total ekstirpasyonu yapılabilir.
EDİTÖR:
Prof. Dr. Yusuf GÜL
KAYNAK: Geviş Getiren Hayvanların
İç Hastalıkları
|